PFAS in het Vlaamse drinkwater

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, een op de zes drinkwaterstalen bevat te veel PFAS. PFAS, dat weten we, zijn gevaarlijke stoffen die schade veroorzaken aan ons immuniteitssysteem, die voor hormoonverstoring en vruchtbaarheidsproblemen zorgen en die kunnen leiden tot kanker. Bovendien breken ze niet af. Zodra je ze in je lichaam hebt, blijven ze daar zitten. Wij drinken die dus op.

Erger nog, minister, is dat de toestand niet verbetert. In het vorige rapport bevatte niet een op de zes, maar een op de acht stalen te veel PFAS. Het wordt dus eigenlijk gewoon slechter.

We hebben al heel veel gecommuniceerd, we hebben al heel veel aankondigingen gehoord over wat er zou gebeuren rond PFAS, maar we zien dat de resultaten uitblijven. Dat is eigenlijk ook logisch, want als we ervoor willen zorgen dat er geen PFAS meer in het drinkwater komt, moeten we de PFAS-kraan toedraaien en moeten we ervoor zorgen dat er geen PFAS in het oppervlaktegrondwater komt.

Daar knelt het schoentje, minister. De wetgeving die daarvoor nodig is, is nog niet aangepast. Al sinds september 2022 ligt er een voorstel op tafel om de gevaarlijke stoffen in bedrijfsafvalwater te verbieden of te verminderen en niet meer in ons oppervlaktewater te lozen.

Minister, waar blijft die wetgeving? Wanneer zult u ervoor zorgen dat er geen gevaarlijke stoffen in ons afvalwater terechtkomen en zo in ons oppervlaktewater en dus drinkwater? Wanneer kunnen wij dit voorstel hier in dit parlement goedkeuren? (Applaus bij Groen en van Jos D'Haese)

De heer De Roo heeft het woord.

Voorzitter, minister, De Tijd pakte uit met cijfers van de drinkwaterstalen van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM). Collega Schauvliege zei het al: die cijfers geven aan dat een op de zes drinkwaterstalen niet voldoet aan de EFSA-normen (European Food Safety Authority) van 4 nanogram per liter. 

Het gaat over cijfers van het jaar 2022. In 2022 was er in Vlaanderen nog geen normering goedgekeurd voor PFAS. Pas begin 2023 heeft de Vlaamse Regering een aantal normen vastgelegd, enerzijds een norm van 500 nanogram, anderzijds een norm van 100 nanogram voor alle PFAS-verbindingen.

In 2022 is die norm niet overschreden en eigenlijk is die norm pas vanaf 2026 van toepassing. Die norm komt immers uit de Drinkwaterrichtlijn.

Daarnaast is er de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid, die een norm van 4 nanogram hanteert, op basis van de vier perfluorverbindingen die ze hebben afgebakend. Dan zie je dat inderdaad 15 procent van de analyses in de leidingen wordt overschreden en 18 procent aan de kraan.  

De VMM heeft daarover al een statement gemaakt en zegt dat ze de strengere norm vanuit Europa hanteert als een richtwaarde. Ze werkt ernaartoe, maar is er tegelijkertijd niet zeker van dat dat de juiste norm is om de gezondheidskundige waarde aan af te toetsen. Dat is een belangrijk signaal: we mogen nog geen paniekvoetbal spelen, maar aan de andere kant moeten we enorm op onze hoede zijn.

We weten wat PFAS-verbindingen kunnen veroorzaken, zeker wanneer ze een lange periode in grote concentraties bij mensen in het lichaam aanwezig zijn. We moeten daarvoor op onze hoede zijn. Onze gezondheid is zeer belangrijk.

Langs de andere kant, als ik hier zou rondvragen hoeveel PFAS iedereen in het drinkwater wil, denk ik dat iedereen nul zegt. Maar het zuiveren van drinkwater tot op zeer strenge normen komt natuurlijk ook met een zeer hoge kostprijs.

Vandaar mijn vraag aan u, minister: hoe wilt u de drinkwaterfactuur voor de Vlamingen betaalbaar houden? (Applaus bij cd&v)

Minister Demir heeft het woord.

Dank u wel, collega’s. Het is goed dat het parlement hier vragen over stelt. Ik betreur natuurlijk wel dat De Tijd niet naar de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) heeft gebeld om context te vragen, want je hebt inderdaad een bindende drinkwaternorm waar het Vlaamse drinkwater aan moet voldoen. Die komt vanuit Europa. Europa heeft dus een drinkwaternorm van 100 nanogram, en die geldt vanaf 2026. Europa heeft gezegd dat dat de norm is voor al het drinkwater, die 100 nanogram per liter, vanaf 2026. Dan is het water veilig, en kan het ook zonder meer gedronken worden. Daar voldoet al ons drinkwater aan. Aan die norm voldoen wij nu al, terwijl Europa zegt dat dat een bindende norm is vanaf 2026. Wij voldoen daar vandaag de dag al aan. Ons kraanwater voldoet ook aan de strenge Amerikaanse EPA-norm (Environmental Protection Agency). Dat is Amerikaans, maar daar voldoen wij ook aan. Het belangrijkste is wat de Europese drinkwaternorm betreft, en daar voldoet ons drinkwater aan.

Waar De Tijd naar verwijst, en waar de collega’s hier het ook over hebben, is inderdaad die EFSA 4-waarde (European Food Safety Authority). Maar zoals jullie ook weten, is dat geen norm. De Vlaamse Milieumaatschappij heeft dat vandaag nog eens gezegd. Het stond ook wel in het rapport, maar zoals journalisten vandaag de dag werken, laat men dat dan weg, en dat zorgt voor een paniekreactie. De EFSA 4-waarde is een streefwaarde, dat is niet de norm. Ook de Vlaamse Milieumaatschappij zegt dat. Dat is ook de reden waarom wij met de Vlaamse Regering vorig jaar een drinkwaterbesluit hebben goedgekeurd. Wij hebben toen gezegd dat wij – dat is ook verplicht, natuurlijk – die Europese drinkwaternorm hanteren van 100 nanogram per liter vanaf 2026, waar wij vandaag al aan voldoen. Dat is de norm. Maar we hebben in ons Vlaams Drinkwaterbesluit ook gezegd dat we die EFSA 4-waarde meenemen als streefwaarde, maar dat is geen bindende waarde. Dat is ook de reden waarom we dat vandaag op 84 procent van de plaatsen al halen, ondanks het feit dat dat niet de norm is.

We zullen zien wat Europa zegt. Europa heeft nu een duidelijke norm gezet vanaf 2026. Wij voldoen daaraan, maar misschien zullen ze binnen vijf of tien jaar zeggen dat het toch een andere norm is. We veranderen dat ook continu, maar vandaag is er natuurlijk geen reden tot paniek.

Misschien moet ik ook iets meegeven over het flessenwater, want er is een studie over geweest van de Nederlandse collega’s van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) over flessenwater. Dat bevat gemiddeld meer PFAS dan de streefwaarde. Dat is dus wel een belangrijk gegeven, in vergelijking met het kraantjeswater.

Wat het principe van de vervuiler betaalt betreft, collega’s, weten jullie dat wij met de federale collega’s onderhandelen om een PFAS-fonds op te richten. We doen dat tezamen met een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid voor PFAS. Ook daar is mijn kabinet met de federale collega’s al even over aan het overleggen. Ik denk dat men daar nog geen ei heeft gelegd, maar de bedoeling is om daar toch wel tot een vergelijk te komen, zodat we daar ook wel centen hebben als we het drinkwater op een of andere manier moeten zuiveren.

Tot slot wil ik ook zeggen dat ons drinkwater natuurlijk voor alle stoffen, niet alleen voor PFAS, zo zuiver mogelijk moet zijn.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, ik heb geen antwoord gekregen op mijn vraag. Als we ervoor willen zorgen dat ons drinkwater zo proper en gezond mogelijk is, dan moeten we er natuurlijk voor zorgen dat we de kraan toedraaien. Er lag in 2022 al een voorstel op tafel om in de VLAREM-wetgeving (Vlaams reglement betreffende de milieuvergunning) de gevaarlijke stoffen bij de afvalwaterlozing te verminderen, maar dat is eigenlijk nog altijd niet verder ontwikkeld en niet in het parlement gebracht. 

Mijn vraag is de volgende. Je kunt alles proberen om vuile stoffen uit het drinkwater te halen en er gigantische kosten voor betalen, maar je moet er vooral voor zorgen dat je voorkomt dat er PFAS in dat drinkwater en dus in ons oppervlaktewater terechtkomt. Wanneer, minister, zult u ervoor zorgen dat het lozen van gevaarlijke stoffen in afvalwater door grote vervuilers aan banden gelegd wordt met de aanpassing van de VLAREM-wetgeving? (Applaus bij Groen)

De heer De Roo heeft het woord.

Bedankt, minister, voor uw antwoord en uw duiding. Het zuiveren van water is natuurlijk de allerlaatste stap. We moeten daarvoor ook gaan kijken welke stoffen in het milieu terechtkomen – dat is de vraag van collega Schauvliege – en hoe we ervoor zorgen dat we de stoffen die in ons milieu terechtkomen, en achteraf in ons drinkwater, tot een minimum beperken. Aan de andere kant moeten we ook durven te kijken welke stoffen er nog allemaal passeren in ons lichaam. Via welke wegen worden we allemaal blootgesteld aan PFAS-verbindingen? Dan kom je natuurlijk heel snel tot de discussie van het essentiële gebruik.

Welke stoffen willen we nog PFAS laten bevatten in de toekomst? Als we denken aan medische toepassingen, is iedereen het er vrij snel over eens dat het moet kunnen. Als het gaat over calamiteiten, chemische branden en dergelijke meer, dat daarvoor ook extra PFAS-verbindingen ingezet zouden moeten kunnen worden, ook daarover is wel consensus. Maar het gaat natuurlijk over duizenden en duizenden verbindingen, toepassingen en stoffen die aangepakt moeten worden. Minister, mijn vraag is wat de stand van zaken is van de definitie van het essentieel gebruik van PFAS.

De heer D’Haese heeft het woord.

Bedankt, minister, voor het antwoord. Er is natuurlijk de hele discussie over de normen: 100 nanogram, 4 nanogram, … In de Verenigde Staten zien we dat ze aan het opschuiven zijn richting die tweede norm. Ik hoop dus dat Europa niet zal blijven stilstaan, om ervoor te zorgen dat dat echt naar beneden gaat. De vraag is natuurlijk: wie gaat al die waterzuivering van PFAS betalen? Dat gaat ongelooflijk veel geld kosten. Gaat dat betaald worden door de mensen, via hun drinkwaterfactuur? Gaat de factuur doorgeschoven worden naar de vervuiler, namelijk de producenten van PFAS? Dat zijn natuurlijk niet zo heel veel bedrijven. Dat is voor mij vandaag de belangrijkste vraag. Hoe gaat u ervoor zorgen dat die producenten opdraaien voor de kosten? Want de kosten van het zuiveren van PFAS uit ons drinkwater gaan heel hoog zijn. (Applaus bij de PVDA)

Mevrouw Perdaens heeft het woord.

Minister, ik zou toch eventjes willen bijtreden wat u stelde en wat vanochtend op de radio ook professor Schoeters nog aanhaalde: dat ons drinkwater effectief wel drinkbaar is, dat we eigenlijk heel goed water hebben, dat het ook strikt gecontroleerd wordt, dat er heel veel metingen op uitgevoerd worden. De cijfers die ter beschikking gesteld zijn, maken deel uit van een jaarlijks onderzoek dat gebeurt. Die overschrijding is ook geen plotse piek. En onze drinkwaterbedrijven zijn verplicht om aan langetermijnvoorzieningsplannen te voldoen. Ik had dus nog een vraag, minister. Op welke manier zorgt u voor opvolging van de actieplannen van de drinkwaterbedrijven?

De heer Pieters heeft het woord.

Minister, PFAS-verbindingen zijn niet iets van gisteren. We gebruiken ze al decennia, en we hebben ook zoiets als historische vervuiling, namelijk: oude vuilnisbelten waar uitvloeiing is, waar de bodemafdekking stuk of vergaan is en er daardoor afval in het grondwater terechtkomt. Zijn dat kosten voor die oude storten? Of voor de reiniging die we nodig hebben voor drinkwater? Hoe gebeurt het afwegen van die twee elementen?

De heer Tobback heeft het woord.

Minister, de huidige resultaten betekenen inderdaad niet dat ons drinkwater plots ondrinkbaar zou zijn. Het is inderdaad een beetje ongelukkig dat de ongerustheid vandaag wordt gecreëerd door die berichtgeving. Aan de andere kant is het wel heel duidelijk dat PFAS – dat is ook hier al gebleken – een vergiftigd geschenk is op meerdere manieren, en de hoeveelheden hoe dan ook dringend naar beneden moeten, wat de toekomstige norm waarnaar we gaan evolueren ook zal worden: voorkomen is sowieso altijd beter, en in dit geval vooral goedkoper, dan het achteraf zuiveren. Dat is ook zo omdat die zuiveringskosten op de een of andere manier jammer genoeg bij de gezinnen terecht zullen komen.

Dus de eerste taak van de overheid, ook van de Vlaamse overheid, is maken dat de accumulatie niet verder toeneemt, dat de uitstoot niet verder toeneemt, dat lozingen vermeden worden en dat het niet meer bijkomend in ons drinkwater geloosd wordt en de kosten voor iedereen oplopen.

De vraag is heel duidelijk, minister: wat gaat u doen om ervoor te zorgen dat er inderdaad geen bijkomende uitstoot, geen bijkomende lozing, geen bijkomende kosten zullen zijn in de toekomst?

Minister Demir heeft het woord.

Het water dat we in de Schelde binnenkrijgen vanuit Wallonië en Frankrijk bevat natuurlijk al heel wat PFAS vooraleer er hier in Vlaanderen al iets is geloosd. Vandaar ook de vraag vanuit Vlaanderen – en dat vragen we al twee jaar aan Europa – om PFAS uit te faseren, ook omwille van het level playing field. Maar we stellen vast dat de lobby gigantisch groot is. Dat is dus een zeer eenzame strijd, beste collega’s. Ik merk dat ik er eigenlijk zo goed als alleen voor sta. Ook vanuit de federale overheid krijg ik daar heel weinig steun voor. Maar als je het probleem aan de bron wilt aanpakken, dan moet je op Europees niveau naar een uitfasering gaan. Zoals collega De Roo terecht zegt – en dat hebben we in onze Vlaamse vraag ook voorzien – heb je uiteraard de medische wereld en een aantal uitzonderingen waar je niet rond kunt. Dat stellen we ook niet ter discussie. Maar over het algemeen zou je op Europees niveau wel naar een uitfasering moeten gaan. Dan pak je het probleem aan de bron aan. Dat is het eerste.

Het tweede is, uiteraard, collega Tobback, dat we niet hebben stilgezeten. Onder mijn ministerschap zijn er dertig industriële vergunningen opengebroken. We hebben veel strengere PFAS-normen opgelegd, zeker rond de haven van Antwerpen. We hebben dat gedaan en dat is ‘du jamais vu’ in Vlaanderen, en ook wel ongepast, maar ik heb mijn verantwoordelijkheid genomen en ik heb heel wat grote vergunningen die al lang verleend waren, van dertig grote industriële bedrijven, opengebroken en de normen verstrengd. We hebben gesteld dat er minder geloosd mag worden. We hebben dat gedaan en, uiteraard, hanteren we ook in nieuwe vergunningen een veel strengere lozingsnorm. Dat is ook logisch. Die zijn ook alleen maar strenger geworden, collega Schauvliege. Het is niet zo dat die soepeler zijn geworden of hetzelfde zijn gebleven, ze zijn strenger geworden.

Ten slotte, drinkwater is belangrijk. Als je jezelf kent, ken je de hele wereld. Ik drink altijd drinkwater, misschien omdat het water in Limburg heel proper is. Maar los daarvan, was ik van de boodschap die vandaag in De Tijd stond, ook zelf geschrokken. Ik heb zelf naar de Vlaamse Milieumaatschappij moeten bellen en heb gevraagd of ze gecontacteerd werden. Ze werden niet gecontacteerd en dat is natuurlijk wel erg. Dat punt wil ik wel maken. Journalisten mogen schrijven wat ze willen, de lelijkste dingen eerst – zo werkt dat natuurlijk in een democratie –, maar het moet wel correct zijn. Ik vind dat men, als men hierover bericht, op zijn minst naar de Vlaamse Milieumaatschappij moet bellen om te checken en te vragen wat de norm is. Het is immers zo – en dat wil ik nog eens onderlijnen – dat het Vlaamse drinkwater nu al aan de toekomstige Europese drinkwaternorm voldoet, die ingaat vanaf 2026. Het is veilig, en het kan ook zonder meer gedronken worden. Ons kraanwater voldoet ook aan de Amerikaanse EPA-norm. Daarnaast heb je een streefwaarde – dat is die EFSA 4-waarde, een streefwaarde, geen norm – en dat is de reden waarom we vandaag op 84 procent van de plaatsen ook die EFSA 4-waarde halen, ondanks het feit dat het geen norm is.

Bij dezen wil ik de twee collega’s bedanken die deze vragen hebben gesteld. Dat geeft mij de gelegenheid om het duidelijk en helder te stellen. Ik had gezien dat de Vlaamse Milieumaatschappij het had geregeld. Daarnaast is er het fonds – daar blijf ik bij – waaraan we al twee jaar aan het trekken en sleuren zijn, waar centen kunnen binnenkomen en waar de geledingen in onze samenleving een beroep op kunnen doen. Het zou fijn zijn als we daarvoor ook wat steun zouden krijgen van de federale collega’s.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, er is de afgelopen jaren, ten gevolge van het PFAS-schandaal, in een PFAS-commissie heel veel kennis verzameld en heel veel gestudeerd op PFAS. Er zijn ook heel wat plannen gemaakt. Maar het wordt nu ook wel tijd om die maatregelen ook echt te gaan uitvoeren en ervoor te zorgen dat de PFAS-uitstoot, die eigenlijk aan de basis ligt van al die vervuiling, stopt. Als jullie dat niet doen, gaat de factuur alleen maar opgedreven worden. Denk maar aan de kosten voor het saneren van de omgeving van Zwijndrecht, aan de kosten voor de Oosterweelwerken die alsmaar hoger worden door die PFAS-vervuiling. Het wordt dus tijd dat jullie stoppen met treuzelen en die PFAS-uitstoot stoppen.

Ik kan alleen maar concluderen dat deze regering een beleid voert op maat van de grote vervuilers. Het is eens tijd dat er een regering komt die een beleid voert op maat van de gezondheid van de mensen. En dat kan enkel met Groen. (Applaus bij Groen)

De heer De Roo heeft het woord.

Dank u voor uw bijkomend antwoord, minister. Ik denk niet dat u een eenzame strijd voert, er zijn nog vijf andere landen die actief – en zelfs voor Vlaanderen – aan de kar duwden en pleitten voor het uitfaseren van PFAS. U bent dus zeker niet alleen.

Die uitfasering van PFAS, daar mogen we niet licht over gaan. De gezondheid van onze mensen staat voorop. Er zijn een aantal toepassingen waar er nog geen alternatieven zijn en waar we de industrie en andere bedrijven moeten stimuleren om te zoeken naar die alternatieven. Dat moeten we doen en we mogen daar ook niet te veel tegenstrijdigheden zoeken. We moeten een duidelijk vizier voor ogen hebben en er vooral voor zorgen dat we kunnen gaan uitfaseren daar waar we alternatieven voor kunnen voorzien.

Minister, ik wil u ten slotte oproepen: gezondheid gaat voor, gezondheid is zeer belangrijk, maar tegelijkertijd moeten we blijven nadenken over hoe we onze drinkwaterfactuur betaalbaar houden. Daarvoor is het aanpakken van de vervuiling enerzijds, maar anderzijds het hanteren van juiste normen van essentieel belang.

De actuele vragen zijn afgehandeld.