2023 wereldwijd het warmste jaar ooit

Nooit eerder in de meetgeschiedenis was het wereldwijd zo warm als in 2023. De gemiddelde temperatuur van 14,98 °C lag 1,48°C hoger dan tijdens de pre-industriële periode. Daarmee stoot het met gemak 2016 (14,81 °C) van de troon als het warmste jaar ooit gemeten. Volgens de metingen was het elke dag meer dan 1 °C warmer t.o.v. het pre-industrieel gemiddelde. Zelfs tijdens 50 % van de dagen lag de temperatuur 1.5 °C hoger dan gemiddeld. In november overschreed de gemiddelde wereldtemperatuur zelfs tot twee maal toe de pre-industriële temperatuur met meer dan 2°C. Dat gebeurde nog nooit eerder en is volgens wetenschappers erg zorgwekkend. Volgens de metingen van de Europese klimaatdienst verliepen in het bijzonder juli en augustus recordwarm. De zomer van 2023 was dan ook de warmste ooit gemeten op het noordelijk halfrond.

Wereldwijd was 2023 het warmste jaar ooit, maar niet voor Europa. Afgelopen jaar komt nipt op een tweede plek na het jaar 2020. Toen lag de gemiddelde temperatuur nog 0.17 °C hoger. September 2023 was wel de warmste september ooit gemeten op het Europese continent. Zowel de herfst als de winter komen op een tweede plek van de warmste seizoenen ooit gemeten in Europa. De zomer komt op een vijfde plek terecht. Wat vooral opvalt, is dat de gemiddelde temperatuur over het grootste deel van Europa afgelopen jaar hoger lag dan gemiddeld, terwijl het over delen van Scandinavië net koeler was dan gemiddeld.

In ons land komt 2023 op de derde plaats van warmste jaren ooit gemeten, na 2022 en 2020. Zowel in juni en september was het bij ons recordwarm.

Ook de wereldwijde zeewatertemperaturen stegen afgelopen jaar steevast naar recordhoogtes. Vooral de zeewatertemperaturen in de noordelijke Atlantische Oceaan piekten naar recordwaardes afgelopen zomer met een heuse mariene hittegolf. Ook elders in de wereld kreeg men te maken met mariene hittegolven. Dat was onder meer het geval in het Mediterraans Zeegebied, de Golf van Mexico en de Caraïben, de Indische Oceaan en de noordelijke Grote Oceaan.

2023 stond ook in het teken van El Niño, 4-6-jaarlijks terugkerend weerfenomeen waarbij de zeewatertemperaturen hoger liggen dan gemiddeld in de centrale en oostelijke delen van de Grote Oceaan. Dit fenomeen heeft een effect op het wereldwijde weer, daar konden we afgelopen jaar duidelijk de gevolgen al van merken. Volgens Copernicus heeft El Niño zich vooral vanaf juli laten meer en meer laten merken door de stijging in de zeewatertemperaturen.

Niet alleen op vlak van temperatuur braken we afgelopen jaar records, ook de concentraties aan broeikasgassen bleven verder stijgen. Dat blijkt eveneens uit de metingen van Copernicus. In 2023 bereikten zowel de concentratie van CO2 als methaan recordwaarden. De concentratie van CO2 steeg naar 419 ppm (deeltjes per miljoen). Dat is een stijging van 2.4 ppm ten opzichte van 2022. De methaanconcentratie steeg met 11 ppb ten opzichte van 2022 (deeltjes per miljard) naar 1902 ppb in 2023.

2023 stond ook in het teken van heel wat extreme weersgebeurtenissen. We maakten de ene hittegolf na de andere mee met droogteperiodes en bosbranden als gevolg. Die in Canada namen zelfs extreme proporties aan. Tijdens de aanhoudende bosbranden raakt meer dan 18 miljoen hectare bos verwoest, dat is zo’n 5% van het totale bosoppervlak in Canada. Naar schatting zou er daarbij meer dan 400 megaton aan koolstof in de lucht zijn uitgestoten. In totaal zou er in 2023 mede daardoor zo’n 30% meer koolstof zijn uitgestoten ten opzicht van vorig jaar. Er waren niet enkel droogteperiodes, op heel wat plekken viel er ook overvloedige neerslag met overstromingen als gevolg.

Tijdens acht van de twaalf maanden bereikte het Antarctische zee-ijs een uitzonderlijk lage omvang. In februari bereikt het zee-ijs traditioneel een minimumomvang. Nog nooit eerder was de omvang het zee-ijs zo laag als in 2023. Het Arctisch zee-ijs bereikt meestal z’n piek rond maart en een minimum in september. De maximumomvang van het noordelijk zee-ijs in 2023 komt op een vierde laagste plek terecht en het minimum komt op de zesde laagste plaats terecht sinds de satellietmetingen in 1979. Op dat vlak werden dus geen records gebroken, maar de dalende trend blijft zich wel doorzetten.

Het is duidelijk dat de klimaatop­war­ming een duidelijke stempel heeft gedrukt op het globale weer

Het antwoord daarop is genuanceerd. Uit de metingen blijkt dat de concentratie van broeikasgassen alsmaar blijft stijgen. Deze stijging sinds de industriële revolutie heeft intussen gezorgd voor een temperatuurtoename van reeds meer dan 1.1°C wereldwijd, waar we nu al de gevolgen van merken. Meer dan 90% van de opwarming wordt door de oceanen geabsorbeerd. Ook het zeewater warmt dus alsmaar op, waarvan we ook in 2023 duidelijk de gevolgen van konden merken met de mariene hittegolven en de hoge zeewatertemperaturen verspreid over de wereld.

Toch is er ook zoiets als ‘natuurlijke variabiliteit’ in het klimaatsysteem. Dit betekent dat het klimaat ook een natuurlijke evolutie kent, waarbij het ene jaar het andere niet is en er zowel warmere als koelere jaren kunnen voorkomen. Ook El Niño is daar een voorbeeld van. Dit is een terugkerend weerfenomeen dat zich eens om de vier tot zes jaren uit, en waarbij zeewatertemperaturen soms warmer zijn dan gemiddeld in delen van de Grote Oceaan. De variatie in zeewatertemperaturen heeft ook gevolgen op het weer wereldwijd. In gebieden waar het zeewater warmer is dan gemiddeld komen vaker zeer natte periodes voor met overstromingen, terwijl plekken gekenmerkt door koeler zeewater net kunnen kreunen onder droogtes. Doordat 2023 zich ook kenmerkt als een El Niño jaar, is het dus moeilijk om het onderscheid te maken tussen effecten van klimaatopwarming en natuurlijke variaties. Ook het jaar 2016 is daar een voorbeeld van.

Toch is het duidelijk dat de klimaatopwarming een duidelijke stempel heeft gedrukt op het globale weer. Zo werd ook de Atlantische Oceaan gekenmerkt door recordhoge zeewatertemperaturen, terwijl het effect van El Niño daarop miniem is. Ook het extreme weer in onze regio kent geen enkele link met het weerfenomeen.

Met een temperatuurafwijking van 1.48°C ten opzichte van 1850-1900 kwamen we in 2023 wel erg dichtbij de grens van 1.5°C opwarming die vastgelegd werd in het akkoord van Parijs. Tijdens 50% van de dagen in 2023 lag de temperatuur wereldwijd zelfs al 1.5°C boven het pre-industriële gemiddelde.

Betekent dit dat het Parijsakkoord ten dode is opgeschreven? Nee. De 1.5°C gaat over een gemiddelde temperatuurstijging over een langere periode, niet zomaar over een individueel jaar. Er zal dus nog wel wat tijd overheen gaan vooraleer die grens effectief wordt overschreden. Toch komen we akelig dichtbij en nadert deze temperatuurgrens met rasse schreden en baart deze trend wetenschappers zorgen. “De extremen die we in 2023 meemaakten geven ons een dramatisch bewijs van hoe abrupt ons klimaat is veranderd ten opzicht van vroeger. Dit heeft belangrijke gevolgen voor wat er in het Parijsakkoord is vastgelegd. Als we willen voorbereid zijn op wat de toekomst zal brengen, dan moeten we snel onze economie decarboniseren (geen CO2 meer uitstoten red.) enerzijds, en anderzijds blijven inzetten op het verzamelen en analyseren van klimaatdata als deze”, besluit Carlo Buontempo, directeur van de Europese klimaatdienst Copernicus.