De hoge PFAS-waarden gemeten in het bloed van jongeren

De vragen zullen zowel door minister Crevits als door minister Demir beantwoord worden.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Collega's, de resultaten van het bloedonderzoek dat uitgevoerd is op jongeren in de omgeving van 3M, zijn ongelooflijk. Drie op de vier jongeren hebben verhoogde PFOS-waarden (perfluorooctanesulfonic acid) in het bloed. Dat is vreselijk. Dat geeft kans op immense schade, immuniteitsproblemen, vruchtbaarheidsproblemen, een mogelijk verhoogde kans op kanker. Maar het is geen verrassing. 3M vervuilt. 3M maakt ziek. Dat was overduidelijk in de PFOS-onderzoekscommissie. Dat maakt dit onderzoek opnieuw duidelijk. Maar de jongeren die vandaag dat verhoogde risico hebben, hebben dat verhoogde risico door PFOS die al jaren niet meer geproduceerd worden. Ze slepen met andere woorden al jaren die gevolgen met zich mee.

Daarom is het zo belangrijk dat we bijzonder voorzichtig en zeer streng zijn op die stoffen.

De kennis is er, die is nu vergaard. Maar op dit moment worden nog altijd poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS) geproduceerd en geloosd.

Dames ministers, gezondheid van mens en milieu moet altijd vooropstaan. In de deal die deze Vlaamse Regering met 3M sloot, werd er niet gerept over de betaling van gezondheidskosten. Sterker nog, er werd een clausule in opgenomen waarin ze afstand nemen van die verantwoordelijkheid. Dat heeft deze Vlaamse Regering ondertekend.

Mijn vraag is dan ook zeer concreet: wie zal de medische kosten voor deze jongeren betalen nu jullie ervoor hebben gezorgd dat 3M dat niet zal doen? (Applaus bij Groen)

De heer Anaf heeft het woord.

Dames ministers, PFOS in je bloed zal wellicht nooit verdwijnen, hoe hard je je best ook doet. En zo heeft de term ‘forever chemicals’ voor heel wat jongeren in Zwijndrecht en omgeving wel een heel nare betekenis gekregen. Onderzoek toont aan wat wonen naast zo’n multinational als 3M nu echt voor hen betekent: een latere puberteit, minder groei, een kwetsbaar immuunsysteem. De hoop dat die effecten op termijn zullen afnemen, is absoluut geen garantie. Wat resteert, zijn tips voor een gezonde levensstijl, hopen dat de problemen niet doorzetten in de toekomst en de tip om te proberen het in de toekomst niet erger te maken.

Collega's, deze jongeren zijn vaak geboren en zeker opgegroeid nadat 3M de PFOS-productie in Zwijndrecht heeft stopgezet. Driekwart van hen heeft onveilige waarden. Ze zijn het levende bewijs van een erfzonde van Vlaanderen, van een laks beleid en daarnaast een op winst beluste multinational die zorgde voor de hoogste PFOS-waarden ter wereld.

3M ging er met de winst vandoor en de gewone mensen blijven achter met de schade. Dat is nu nogmaals heel duidelijk geworden.

Collega's, een sterke overheid leert van het verleden. Een sterke overheid beschermt mensen tegen multinationals die de waarheid achterhouden en die controleert of dat die mooie woorden wel waar zijn in plaats van ze zomaar te geloven.

Onze onderzoekscommissie naar PFOS heeft heel wat aanbevelingen gedaan en die waren helder: ban PFAS, draai die kraan dicht, maak werk van een betere controle en achterhaal de geleden gezondheidsschade.

Want 3M staat hier niet op zichzelf. België kent de grootste PFAS-vervuiling van heel Europa, een derde van alle Vlamingen woont vlak bij een plek waar te veel PFAS aanwezig zijn.

Minister Demir, mijn vraag aan u is eenvoudig: de onderzoekscommissie heeft gevraagd, geëist dat Vlaanderen een voortrekkersrol zou opnemen in het bannen van PFAS in Europa. Hoever staat het daar nu mee? Hebt u die voortrekkersrol opgenomen? Hoe staat het met een ban van PFAS hier in Vlaanderen? (Applaus bij Vooruit)

De heer De Roo heeft het woord.

Voorzitter, collega's, de omgeving van Zwijndrecht is vervuild met PFOS en PFAS. Dat bleek al uit eerdere milieu- en bloedonderzoeken en werd opnieuw bevestigd door die humane biomonitoringstudie bij driehonderd jongeren.

In vergelijking met andere jongeren in Vlaanderen hebben de jongeren die wonen in die regio rond 3M vooral PFOS in hun bloed en hogere waarden van PFOS.

Er zijn duidelijke aanwijzingen voor een associatie tussen PFAS en het afweersysteem en een associatie tussen PFAS en de groei en puberteit. De jongeren hebben er dus alle belang bij om zo weinig mogelijk PFAS in hun lichaam te krijgen. Toch worden zij, en bij uitbreiding alle inwoners rond 3M, geconfronteerd met allerlei routes van blootstelling. Kijk naar de consumptie van eigen eieren, de consumptie van groenten uit de eigen tuin: die veroorzaken de grootste blootstellingen aan PFOS. Onder de huidige norm voor PFOS gaat een derde van de bemonsterde moestuinen zelfs in een overschrijding.

De no-regretmaatregelen zullen nog even van toepassing zijn in die regio, maar die leggen de verantwoordelijkheid volledig bij het individu zelf, bij de burger. Die mag geen grondwater meer gebruiken, die mag geen eieren meer eten, geen groenten uit de eigen tuin. Minister, als overheid moeten wij ervoor zorgen dat we het probleem aan de bron aanpakken. We moeten ervoor zorgen dat we PFOS en PFAS effectief mijden.

Minister Demir, vorig jaar hebt u beloofd om 150 miljoen euro van 3M in te zetten voor de sanering van de omgeving van Zwijndrecht en voor het afgraven van de tuinen van de omwonenden. Hoever staat u met het afgraven van de tuinen rondom Zwijndrecht? (Applaus van Brecht Warnez)

De heer Schiltz heeft het woord.

Ministers, collega’s, u hebt hier al een aantal leden van de onderzoekscommissie PFAS gehoord. Er worden verschillende accenten gelegd: het bannen van PFAS, de bron aanpakken, het remediëren van de bodem waarlangs vandaag ook nog altijd mensen blootgesteld worden. Ik wil een ander element aanhalen: tijdens de onderzoekscommissie hebben we ook gesproken over een sectorfonds. We hebben de jongeren nu in kaart gebracht, we hebben hun bloed gemeten, we hebben hen onderzocht. Ik kan niet genoeg herhalen, samen met de collega’s, dat nog maar eens duidelijk bewezen is in dat wetenschappelijk rapport dat er wel degelijk gezondheidsschade is. Voorlopig zijn die jongeren niet ziek, maar hun hormoonhuishouding is in de war, is verstoord. Dat vraagt opvolging. Zoals we ook geleerd hebben uit de onverkwikkelijke zaken in Amerika, is dat niet iets dat je vandaag kunt vaststellen, dan een boete of een schadevergoeding betalen en opgelost. Ministers, we gaan die jongeren moeten opvolgen, vandaag, morgen, overmorgen. We kunnen die niet loslaten. En een keer een briefje sturen – loop nog eens binnen bij uw huisarts om nog eens bloed te laten trekken – zal niet volstaan.

Een overheid heeft de taak om haar bevolking te beschermen tegen kwaad en onheil. We moeten ervoor zorgen dat de jongeren en de mensen in die omgeving niet alleen het gevoel hebben, maar ook de daden zien van deze regering, dat zij opgevolgd worden zodat toekomstige gezondheidsschade onmiddellijk aangepakt kan worden. Om dat te doen is zo’n sectorfonds nodig. We moeten de schuldigen, in dit geval diegenen die de uitstoot, de lozingen, de vervuiling veroorzaakt hebben, bij de les houden en vragen om geld ter beschikking te stellen. Zo kunnen wij in hun plaats – want zij zullen het niet doen – ervoor zorgen dat die jongeren van nu tot hun volwassen leven opgevolgd kunnen worden en dat als er zich ziektebeelden en kosten voordoen, wij met dat geld onmiddellijk kunnen ingrijpen.

Dat is natuurlijk een magere troost. Het had vermeden moeten worden. Dat weten we, we kunnen de klok niet terugdraaien. Maar het lijkt me nu onze prioriteit om ervoor te zorgen dat de schade zoveel mogelijk ingeperkt wordt en dat de jongeren niet tegen financiële katers aankijken wanneer ze zich moeten laten genezen. Hoever staat het met het sectorfonds en welke prioriteiten zal de regering aan de dag leggen om aan die verzuchting tegemoet te komen?

De heer D’Haese heeft het woord.

Minister Crevits, minister Demir, stel u voor dat u 12, 13 of 14 jaar bent en die resultaten krijgt, dat die brief bij u in de bus valt. Stel u voor dat u ouder bent en dat u uw kinderen hebt laten testen op PFOS en dat blijkt dat uw kinderen te veel PFOS in hun bloed hebben. Stel u voor dat u die brief krijgt waarin staat: afwijkende immuunwaarden, verstoorde groei. Stel u voor. Stel u voor hoe u zich voelt als jongere, stel u voor hoe u zich voelt als ouder op dat moment. Driekwart van de jongeren die onderzocht zijn rond 3M hebben te veel PFAS in hun bloed. Jammer genoeg is dat niet verrassend. We hebben een jaar geleden al met de PVDA een studie gedaan, samen met Geneeskunde voor het Volk, bij kinderen tussen de 2 en de 12 jaar. Ook zij hebben te veel PFAS in het bloed, kinderen die geboren zijn nadat 3M gestopt is met de productie van PFAS, kinderen die geboren zijn nadat de overheid op de hoogte was van de vervuiling in hun buurt. Stel u eens voor dat u in hun schoenen staat.

Minister, in de eerste plaats minister Demir, er moet heel veel gebeuren, maar het belangrijkste dat nu moet gebeuren, is dat die blootstelling stopt, want ondertussen is dit schandaal twee jaar aan het licht. Twee jaar. Tenzij ik me vergis is er nog nergens een schop in de grond gegaan om vervuiling te verwijderen, geen enkele tuin, geen enkele speelplaats, nergens, niks. Hoever staat het nu met de sanering in Zwijndrecht van die PFAS? (Applaus bij de PVDA) 

Minister Crevits heeft het woord.

Dank u wel, collega’s.

Ik zal misschien starten met mevrouw Schauvliege toch proficiat te wensen als fractieleider, ik ben het daarnet vergeten. Collega Rzoska is er even niet. Het is niet om u oneer aan te doen, maar ik heb hem ook enorm gewaardeerd als fractieleider. Maar voor u ook heel veel geluk en succes uiteraard.

Het feit dat we hier met twee ministers staan om de vragen te beantwoorden, toont dat we deze problematiek enorm ernstig nemen. Collega’s, het agentschap Zorg en Gezondheid volgt dit dossier samen met de diensten van collega Demir van zeer, zeer nabij op. Maar het ergste wat we natuurlijk hadden kunnen doen, was geen onderzoeken doen en zeggen dat het dan wel zal passeren. U weet dat als je onderzoeken doet, je dan aan de slag moet met de resultaten van die onderzoeken. Daarom sta ik hier ook, om de gezondheidsaspecten toch even met jullie te duiden, en ik zal me daarop focussen.

Eerst en vooral zijn er dus driehonderd jongeren onderzocht, geboren in 2007 en 2008, die wonen binnen de straal van 5 kilometer in Zwijndrecht. Het is voor de eerste keer dat dat op deze manier georganiseerd is. Er zijn nog bloedonderzoeken bezig, daarover straks iets meer.

De resultaten van die jongeren komen terecht in het dossier bij de huisarts, maar ze moeten daarvoor toestemming geven. Dus als sommigen vragen waarom we eerst een brief sturen, dan is dat omdat we niet anders kunnen dan vragen aan de jongeren of ze toestemming geven dat het in het dossier mag worden opgegnomen.

Als jongeren bepaalde gezondheidsklachten hebben met een link met PFAS zoals frequente infecties of frequentere infecties, dan kunnen ze zich verder laten onderzoeken. Alle huisartsen in de regio hebben al twee keer een bijzondere opleiding gekregen rond de problematiek van PFAS, om heel doelgericht advies te kunnen geven aan mensen. Op diezelfde bloed- en urinestalen van die driehonderd jongeren wordt nog bijkomend onderzoek verricht op dit ogenblik, de resultaten zullen we hebben tegen eind september, om zo meer inzicht te krijgen of er nog andere polluenten zijn die aanwezig zijn in dat bloed.

De jongeren kunnen zich ook inschrijven voor het grootschalig bloedonderzoek dat jullie kennen. Dat is een bloedonderzoek dat we organiseren bij de hele bevolking van de 5 kilometerzone rond 3M. Jullie hebben mij, toen ik net minister was, vragen gesteld over de beperking tot Linkeroever, ondertussen is het onderzoek uitgebreid, is het de hele straal van 5 kilometer, om de resultaten van de tweede analyse die zal gebeuren ook naast de eerste analyse te leggen, om te kijken of ze ook bevestigd worden.

In de toekomst is het de bedoeling om de resultaten van dat grootschalige onderzoek ook in het elektronisch medisch dossier van de huisartsen te krijgen. Voor de jongeren met de verhoogde waarden is het ook erg belangrijk om die no-regretmaatregelen op te volgen. Maatregel nummer 1, collega Demir zal er straks op ingaan, is uiteraard de bronbeperking, zorgen dat er geen contact meer is. Maar daarvoor gelden in heel Vlaanderen maatregelen, die kennen jullie evengoed als ik, bijvoorbeeld geen eieren meer eten van eigen kippen.

Het is van belang, collega’s, om de juiste wetenschappelijke informatie te hebben. Vandaar dat we die grootschalige bloedonderzoeken doen. We hebben nu al dertigduizend bloedstalen gekocht om in eerste instantie uit te voeren, zoals ik al zei, bij de mensen die in die 5 kilometerzone wonen. 8800 daarvan zijn daarvoor bestemd. In de tweede fase gaan we ook in op jullie suggestie om mensen die vroeger op de site woonden maar verhuisd zijn, te testen. Heel belangrijk om dat ook te doen, omdat we natuurlijk nu ook voelen dat als je verhuisd bent je misschien nog de effecten meedraagt van de blootstellingen die je vroeger had. Dus we blijven daarmee zeer, zeer actief aan de slag.

Eind september komen er dus extra resultaten en de resultaten van de andere bloedonderzoeken die nu aan het gebeuren zijn, zullen we ook in de komende maanden krijgen. Ik geef bij dezen graag het woord aan collega Demir. Ik zal even gaan zitten, dan kunt u staan.

Minister Demir heeft het woord.

Dank u wel, collega Crevits.

Aansluitend wil ik toch een aantal dingen zeggen. Inderdaad, mevrouw Schauvliege, we maken geen deals met een multinational over gezondheid. Daar wil ik heel duidelijk over zijn. Dat was ook een bewuste keuze van deze Vlaamse Regering en u moet de overeenkomst ook duidelijk lezen. Er staat op geen enkel moment dat er een afstand van vordering is ten aanzien van gezondheid, omdat we onze handen open wilden hebben. Dus daar wil ik wel duidelijk over zijn en u moet het ook correct citeren.

Ten tweede ben ik het volledig eens met wat collega Crevits heeft gezegd over de blootstelling en het aanpakken van de bron. Dat betekent dat we sinds de lente van 2021 maatregelen hebben genomen ten aanzien van de inwoners rond de 3M-fabriek: de no-regretmaatregelen, bestuurlijke maatregelen en ook veiligheidsmaatregelen. Er zijn ook bepaalde zaken afgesloten bij 3M waardoor ze ook niet meer konden produceren.

We hebben het over 3M, maar er zijn natuurlijk ook wel andere chemische bedrijven in en rond de Antwerpse haven. We hebben daar ook ingegrepen in de vergunningen, en we hebben de normen voor PFAS-uitstoters in het Antwerpse havengebied verstrengd tot 100 nanogram per liter. Het was ongezien dat dit is gebeurd, maar we hebben dat gedaan omdat je het probleem bij de bron moet aanpakken. We zien ook dat de concentraties perfluorbutaanzuur (PFBA) en perfluorbutaansulforzuur (PFBS) de laatste twee jaar gedaald zijn in de Schelde ter hoogte van de meetpunten. Dat zijn gewoon de feiten.

Onze normen zijn ook bijzonder streng, zeker als we kijken naar Nederland – we vergelijken ons daar toch graag mee. Daar lost de afvalverwerker ATM jaarlijks nog om en bij de twintig kilogram PFAS in de Westerschelde, en ook in Dordrecht loost Chermours op dit moment nog kilo’s PFAS per jaar. Maar ook in vergelijking met de andere gewesten treedt de Vlaamse Regering daadkrachtig op. Als we bijvoorbeeld kijken naar andere gewesten, dan zien we dat de lozingsnormen die wij voor Lantis hebben opgelegd richting Blokkersdijk voor verschillende soorten PFAS lager ligt dan wat gemeten wordt in het drinkwater in Wallonië. De lozingsnorm voor Lantis is dus veel strenger dan wat men aantreft in het drinkwater in Wallonië. Ik heb in Wallonië nog geen enkel gezondheidsonderzoek gezien.

Collega De Roo en collega D’Haese, wat het bodemsaneringsproject in de omgeving van 3M betreft, is er inderdaad een bodemsaneringsproject opgemaakt voor woon- en landbouwzones dicht bij de fabriek. Dat is intussen ook goedgekeurd door de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM). Door de OVAM zijn daar wel aanvullingen op gevraagd, en 3M heeft dat ook gedaan. Dat betekent ook dat 3M van start kan gaan met de voorbereidingen van de effectieve sanering. De eerste bewonersvergadering is op 3 mei 2023. De bodemsanering zal dan ook formeel van start gaan. U weet dat er richting de Palingbeek al wordt gesaneerd. Het klopt dus niet dat er niks zou gebeuren. Een bodemsaneringsproject duurt normaal ook veel langer, maar dit was urgent.

Collega Schiltz, het Departement Omgeving, de OVAM en de Vlaamse Milieu Maatschappij (VMM) overleggen met diverse sectoren, en tegen eind mei 2023 zullen we in kaart brengen welke instrumenten het beste zijn om een sectorfonds op te richten. Dat is een solidarisering van de aansprakelijkheid van producenten en vervuilers, en dat komt er dus tegen eind mei aan.

Ik wil er ook op wijzen dat Vlaanderen helaas nog geen onafhankelijke staat is. We moeten dus via België gaan om ons punt rond de uitfasering van PFAS-stoffen te agenderen. Dat is ook gelukt op de Europese Raad Leefmilieu van 6 oktober 2021 en 24 oktober 2022. Vlaanderen heeft zich daar heel duidelijk over uitgesproken, want wij willen die uitfasering. We moeten dat natuurlijk in de Europese context zien. Het is een Europees probleem, want in het Scheldewater dat we via Frankrijk en Wallonië ontvangen, wordt al PFAS opgemeten nog voor het tot bij ons komt. Het PFAS-gehalte ligt daar al veel hoger dan de Europese milieukwaliteitsnorm. Een Europese aanpak is ook noodzakelijk, en wij zijn daar ook de drijvende kracht in binnen België.

U weet ook dat de Vlaamse Regering periodieke rapporten uitbrengt over de uitvoering van de PFAS-aanbevelingen van de onderzoekscommissie. We zijn daarmee aan de slag gegaan. Als ik mij niet vergis, zal er binnenkort weer een voortgangsrapport komen, en u zult zien dat 91 procent van de aanbevelingen van de onderzoekscommissie opgestart of uitgevoerd zijn. Dat is ook de weg die we bewandelen. Ik ben het er volledig mee eens dat we het aan de bron zullen moeten aanpakken. We doen wat we kunnen op het Vlaamse niveau, maar ook op Europees niveau spelen we zeker onze rol. (Applaus bij de N-VA)

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Ik heb de saneringsovereenkomst mee die u hier in juni op tafel hebt gelegd. Die bevat tal van bepalingen die 3M moet doen om ervoor te zorgen dat de omgeving properder wordt en waarbij u daarnet een beeld geschetst hebt van de voortgang. In die overeenkomst staat ook heel duidelijk vermeld dat Vlaanderen afstand doet van mogelijke processen en van mogelijke aansprakelijkheid ten aanzien van gezondheid. Dus u kondigt hier een sectorfonds aan. Het is superbelangrijk dat er verder gemeten wordt en dat de gezondheid van de jongeren wordt opgevolgd. Maar het is ook heel belangrijk dat, als daar een probleem mee blijkt te zijn, er financieel kan worden vergoed. Dus mijn vraag is hoe dat sectorfonds en 3M met mekaar zullen accorderen, als we zien dat we hier een overeenkomst hebben waar 3M afstand doet van de link tussen gezondheid en haar productie van PFOS. Zal dat sectorfonds impact hebben op de betaling van de factuur of zal Vlaanderen opnieuw moeten opdraaien voor de kosten die 3M heeft teweeggebracht op de gezondheid? (Applaus bij Groen en Vooruit)

De heer Anaf heeft het woord.

Minister Crevits, u begon uw antwoord met te zeggen dat geen onderzoeken doen en denken zal het wel zal passeren, het ergste is wat we hadden kunnen doen. Daar ben ik het mee eens, maar het probleem is natuurlijk dat dat in het verleden net wel gebeurd is. Het is ook dankzij de PFOS-onderzoekscommissie dat deze onderzoeken er komen. Dat was een van onze aanbevelingen. Dus dit was niet gepasseerd als die onderzoeken er niet waren geweest. De Vlaamse overheid heeft in het verleden gefaald in haar taak om de mensen te beschermen, en dat zeg ik niet alleen als oppositielid, want dat hebben wij allemaal samen vastgesteld in dat eindrapport. De vraag is nu hoe we daar in de toekomst mee omgaan en hoe we daar lessen uit gaan trekken 

We hebben inderdaad een aantal dingen die belangrijk zijn. Het is goed dat dat sectorfonds, dat ook een aanbeveling was uit de onderzoekscommissie, er komt en dat moet er ook zo snel mogelijk komen, om ervoor te zorgen dat mensen die geïmpacteerd zijn in hun gezondheid, ook geholpen worden.

We moeten er ook voor zorgen dat we zo snel mogelijk de verspreiding stoppen, door nog veel sneller om te gaan met die bodemsaneringen. De PFOS-ban is echt het allerbelangrijkste. We moeten die bron stoppen en, minister Demir, u kunt op tafel slaan in Europa, maar ik vraag mij af wanneer die ban er effectief zal komen. U sluit u nu eigenlijk vooral aan bij het Europese standpunt om dat te proberen te wijzigen, maar ik vind dat wij als Vlaanderen op een bepaald moment moeten durven zeggen dat het hier stopt en dat wij hier strenger gaan zijn dan Europa.

De heer De Roo heeft het woord.

De berichtgeving over de studie in de media roept heel wat vragen op. In eerste instantie bij de jongeren die hebben deelgenomen aan de studie, in tweede instantie bij hun ouders en familie die zich zorgen maken en die zich afvragen wat de gevolgen zijn, maar natuurlijk ook bij andere inwoners van Vlaanderen die in de buurt wonen van locaties waar vroeger PFAS werden gebruikt of werden geproduceerd. Ook bij lokale besturen zijn er heel wat vragen. Er zijn 826 dossiers aangemeld bij OVAM. Ik heb daarover een paar maanden geleden een schriftelijke vraag gesteld en daaruit blijkt dat zij verder werken aan een tempo van veertig of vijftig dossiers per maand, maar dat zij wel nog een enorme opdracht hebben van een screening voor vierduizend risicolocaties in Vlaanderen. Ook lokale besturen maken zich dus zorgen en kunnen geen antwoord geven op de vragen waar burgers mee zitten. Minister, zult u samen met de lokale besturen die communicatie opnemen richting de Vlaming?

De heer Schiltz heeft het woord.

U hebt gelijk, minister Demir. We volgen ook in de commissie de voortgangsrapportage over die aanbevelingen van de onderzoekscommissie op. Dat is een goede zaak, omdat we daarmee ook aan de buitenwereld laten zien dat de politiek bij een steekvlam niet als een groot spektakel in de onderzoekscommissie, maar ook in de luwte verder werkt. Dit is bij uitstek een dossier van de lange adem. Dat is niet meer even wat geld ergens tegenaan gooien en hier nog wat verklaringen geven dat we het allemaal goed begrepen hebben. We gaan dat consequent en consistent maand na maand moeten blijven opvolgen en dat zal ook van u, als ministers, werk vragen om dat te blijven opvolgen. Het sectorfonds komt eraan en, mevrouw Schauvliege, ik kijk uit naar die discussie over de compatibiliteit met de overeenkomst. We zullen dat zien, we zullen dat evalueren en het parlement zal daar zijn kritisch oog over laten gaan.

Minister, ik heb gezegd dat we die jongeren moeten vasthouden. Ik denk dat dit vooral voor het Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin zal zijn, om ervoor te zorgen dat we heldere informatie geven, geen paniekzaaierij, maar wel correcte informatie. Ik hoop dat dit soort debatten er bij de jongeren kan toe bijdragen om hun gegevens te willen delen.

Nog een laatste bedenking, we hebben ons vergunningensysteem de laatste jaren op checklists gebouwd: wat mag er wel, wat mag er niet, wat mag er wel, wat mag er niet. Dit dossier leert ons dat we daar als overheid te weinig greep op krijgen. We lopen altijd achter de feiten aan en dit soort gevallen is nooit uit te sluiten. Daarom hamer ik erop, minister Demir, om vervuilers steeds voor hun financiële verantwoordelijkheid te plaatsen en ze te bestraffen. Dat is een benadering in ons vergunningenbeleid die nog extra kracht kan krijgen. (Applaus bij Open Vld)   

De heer D’Haese heeft het woord.

Mevrouw Demir, u stelt heel stellig dat u geen deals sluit met multinationals over gezondheid. Ik lees nu even voor uit de deal die u hebt gesloten: “Als tegensprestatie voor de verbintenissen doet de overheid afstand van alle huidige en toekomstige vorderingen voor enige aansprakelijkheid die voortvloeit uit het vrijkomen of dreigen vrijkomen van PFOS die op enigerlei wijze kunnen worden toegeschreven aan de vestiging 3M met betrekking tot punt c)  alle vroegere, huidige en toekomstige kosten met betrekking tot gezondheidszorg, monitoring of evaluatie van PFAS in milieubeheer en voorlichting van het publiek.” Minister, wat is dit anders dan deals sluiten met een multinational om afstand te doen van kosten in verband met gezondheidszorg?

In plaats van stoere verklaringen af te leggen, antwoordt u dan toch op de vraag van mevrouw Schauvliege over als 3M er niet voor zal betalen, wie er dan wel voor zal betalen.

Daarnaast sluit ik me graag aan bij de vraag van de heer De Roo. Er zijn gigantisch veel hotspots die op dit moment nog niet onderzocht zijn; We weten dat zelfs van de jongeren die in de buurt van 3M wonen maar een op de vier op de hoogte is. Hoe gaan we, niet één, maar drie versnellingen hoger schakelen om ervoor te zorgen dat de mensen geïnformeerd en op de hoogte zijn? (Applaus bij de PVDA en van Bruno Tobback)

De heer Daniëls heeft het woord.

Het is inderdaad een dossier dat veel mensen zorgen baart, niet alleen in de omgeving van Zwijndrecht, maar ook op andere plaatsen waar hoge waarden van PFAS zijn gevonden. Dat gaat dan om stortplaatsen, papierverwerking en dergelijke meer. Op deze plaats gebeuren in een straal van 5 kilometer die bloedonderzoeken. Ik stel samen met de collega’s vast dat slechts 8781 mensen vandaag een bloedonderzoek hebben laten uitvoeren. Dat is veel en niet veel. Ik krijg ook signalen dat mensen het niet willen weten.

Ik wil toch ook een oproep doen, minister Crevits, met betrekking tot de analyse van de resultaten. Men spreekt vandaag nog steeds over mogelijke gezondheidsrisico’s, omdat er nog steeds geen sluitend causaal verband is aangetoond. Maar wat ben je ermee als je te horen krijgt dat je hoge waarden hebt en een mogelijk gezondheidsrisico loopt? Ik heb de vraag of we op wetenschappelijk vlak niet verder kunnen gaan, namelijk dat we mensen met een hoge waarde monitoren, maar omgekeerd ook dat we mensen die een kanker krijgen die gerelateerd kan zijn aan PFOS en PFAS, bijvoorbeeld lever- en blaaskanker, onderzoeken aan blootstelling. Niet alleen mensen die er gewoond hebben, maar ook de mensen die er gewerkt hebben. Dat is een oproep die ik wil doen.

Minister Demir heeft het woord.

Misschien eerst wijzen op de artikels, die weliswaar selectief worden gelezen. Het gaat over preventieve gezondheidsschade, dat klopt. Dat gaat bijvoorbeeld over onderzoeken die we nu uitvoeren en waar we een schadevergoeding voor gekregen hebben. Bijvoorbeeld het verlies van kans op gezondheid valt er niet onder. We hebben een juridische screening gemaakt vooraleer we de overeenkomst tekenden. We wilden niet de fout maken die men destijds met Eternit, federaal, heeft gemaakt. Dat was de reden waarom we daar onze juristen en advocaten in gevolgd hebben. Dat is een eerste belangrijk punt dat ik wil meegeven.

Ten tweede wil ik iedereen bedanken: alle diensten, de gemeente Zwijndrecht, de schepen die daar bevoegd is en met wie we heel vaak hebben samengezeten en die het nodige werk op het terrein doet.

Wat de resultaten uit de studie betreft, is de koppeling met zowel de metingen in het leefmilieu als met de vroegtijdige gezondheidssignalen, echt wel pionierswerk in Vlaanderen. Het wordt ook als voorbeeld genomen in het Europese partnerschap. Ook Jacob de Boer stelt vandaag in de pers dat dit baanbrekend onderzoek is. Ik wil iedereen bedanken die daaraan heeft meegewerkt. Het is ook goed dat we dit doen.  

Wat het sectorfonds betreft, ik denk dat dat ook een van de aanbevelingen was. We zijn onmiddellijk aan de slag gegaan ter zake. Ik heb zelf ook een aantal keren overlegd, onder andere met essenscia en de diverse economische sectoren. Ik verwijs naar wat collega Schiltz zei over PFAS-vervuiling in het algemeen in heel Vlaanderen. We zullen dus inderdaad een soort fonds moeten hebben om daarvoor in de nodige financiële middelen te voorzien. Tegen eind mei zullen we een overzicht krijgen van welke instrumenten daar de beste voor zijn. De gesprekken met de economische sectoren lopen. Zij beseffen ook wel dat dat eraan komt.

Ik wil ook meegeven dat er op Europees niveau heel veel wordt gedebatteerd. België is momenteel niet bij de negen vooruitstrevende landen. Ik heb in het verleden al uitgelegd hoe dat komt, omdat wij daar niet vanaf het begin bij waren. Het is dus moeilijk om daar nu bij te komen. Ik zou dat graag willen, maar dan moet het zuiden van het land natuurlijk ook de PFAS-problematiek ter harte nemen. Daar is er op dit moment heel weinig. Het is bijvoorbeeld ook niet duidelijk welke methode Brussel en Wallonië hanteren om PFAS systematisch in kaart te brengen. Vlaanderen verricht dus pionierswerk. Ik denk dat het noodzakelijk is geweest om dat te doen. Het verbod komt eraan. Dat merk je ook in alle gesprekken die je voert. Je merkt dat ook aan de industrie, aangezien men er nu al aan het zoeken is naar andere, vervangende, milieuvriendelijkere stoffen. De industrie is de switch dus aan het maken. Dat zal nog eventjes duren, niet te lang. Er moet nog worden bekeken op Europees niveau wat de timing zal zijn. Vlaanderen heeft echter gedaan wat het moest doen: inbreken op vergunningen en een heel strenge norm stellen. Het is nu inderdaad zaak om dat allemaal goed op te volgen, ook de PFAS-aanbevelingen van het parlement. 91 procent is gestart en in uitvoering. Ook heel belangrijk is natuurlijk dat het bodemsaneringsproject voor de woon- en landbouwzone dicht bij de fabriek is opgemaakt. Op 3 mei is er een bewonersvergadering. Ik heb altijd gezegd te willen dat er in 2023 met de werken zou worden begonnen, en het ziet ernaar uit dat men dat zal kunnen doen. Ik hoop dat toch. Na de bewonersvergadering op 3 mei zal de bodemsanering formeel van start gaan.

Minister Crevits, had u nog iets toe te voegen?

Minister Crevits heeft het woord.

Ja. Er was ook een concrete vraag aan mij, van collega Daniëls. Ik wil eerst meegeven dat de Stichting Kankerregister de link tussen PFAS en kanker heel nauwgezet opvolgt. Ik kan maar spreken over vandaag, maar momenteel zijn er geen gegevens dat dit in Zwijndrecht een probleem oplevert. Dat ziet men internationaal ook. De impact op de gezondheid is vooral een verlaging van de weerstand en een verstoring van het hormonaal evenwicht. Nogmaals, het onderzoek loopt. Wij volgen dat ook echt wel verder op. Er is ook een link naar de INTEGO-gezondheidsdatabank, de databank bij Huisartsgeneeskunde aan de KU Leuven, om de data bij de huisartsen te centraliseren en zo de gezondheidseffecten beter te kunnen onderzoeken.

Ik weet niet meer wie het vroeg, maar er was ook de vraag hoe we de bevolking, de mensen voldoende zullen sensibiliseren. Wij hebben twee preventiewerkers gesubsidieerd bij de betrokken Logo’s (loco-regionaal gezondheidsoverleg en -organisatie) net om die brugfunctie in de zone van 5 kilometer te versterken en dus ook in gesprek te gaan, onder andere met de jongeren, opdat ze hun gegevens zouden delen en zich zouden laten opvolgen. Ik besef immers dat een brief in de bus niet noodzakelijk de meest ideale weg is om de medewerking te verkrijgen. Anderzijds is de brief noodzakelijk om de deur open te krijgen om gegevens te delen. Wij kunnen niet zomaar iedereen naar de jongeren thuis sturen om te vragen of ze dat al weten. We moeten dat ook formeel laten weten. We volgen dat echter goed op. Die subsidie garandeert trouwens een inzet van onze preventiewerkers gedurende de komende tien jaar. Dat is dus iets wat we al hebben beslist en vastgelegd.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

3M vervuilt en 3M maakt ziek. De Vlaamse Regering heeft jarenlang haar kop in het zand gestoken. Er is nu een inhaalbeweging gemaakt, dankzij de aanbeveling van de onderzoekscommissie, maar de antwoorden die ik hier vandaag hoor, stellen mij niet gerust. De Vlaamse Regering heeft een overeenkomst getekend waarin 3M duidelijk afstand doet van het betalen voor de gezondheidsrisico’s en de kosten, en u beweert hier nu dat die opgevangen zullen worden. Minister, het is belangrijk dat u die jongeren die nu met een verhoogd PFAS-gehalte in hun bloed zitten, duidelijkheid verschaft, dat u een tandje bijsteekt en dat u er alles aan doet om ook hun gezondheidsrisico’s te beperken en de schade die ze opgelopen hebben, te vergoeden. Jammer genoeg zal dat, ten gevolge van uw overeenkomst, op de kap van de Vlaamse belastingbetaler zijn. (Applaus bij Groen)

De heer Anaf heeft het woord.

Minister Demir, ik zou het toch echt wel nog eens willen hebben over die uitfasering en de ban op PFAS. Ik denk echt dat we daar als Vlaanderen een heel grote voortrekkersrol in moeten opnemen. We hebben hier een gigantisch milieuschandaal met de grootste hotspot van Europa. We hebben in dit dossier al van in het begin gezien dat je een multinational als 3M gewoon moet dwingen om bepaalde stappen te zetten. Van de industrie zelf gaat het echt niet komen. We moeten daar zelf echt dwingend optreden als overheid.

U verwijst dan naar Wallonië en u hebt daar voor een stuk gelijk in. De situatie in Wallonië is inderdaad ook niet rooskleurig, als het over PFAS gaat. Maar wij hebben hier zo’n groot milieuschandaal gehad in Vlaanderen dat ik u oproep om met de verschillende andere deelgebieden van België rond de tafel te gaan zitten en hen mee te pakken in dat verhaal – ik heb ook geen indicaties dat zij daar niet toe bereid zouden zijn –, om dan in Europa op die tafel te gaan blijven kloppen en in Europa duidelijk een voortrekkersrol op te nemen vanuit Vlaanderen, vanuit België. Ik denk dat, als we iets kunnen leren uit dit milieuschandaal, het dan toch wel moet zijn dat we daar echt stappen moeten zetten. (Applaus bij Vooruit)

De heer De Roo heeft het woord.

Collega’s, het is ondertussen meer dan een jaar geleden dat we hier in dit parlement over de resultaten en de aanbevelingen van de onderzoekscommissie hebben gestemd. Minister, u hebt, naar aanleiding van het eindrapport, heel wat zaken aangekondigd. U hebt gezegd dat we heel hard gingen wegen op het Europees beleid. U hebt gezegd dat de tuinen in Zwijndrecht afgegraven zouden worden. U hebt gezegd dat de vervuiler ging opdraaien voor alle schade. Wel, minister, in het belang van de jongeren van Zwijndrecht, in het belang van hun gezondheid, maar eigenlijk in het belang van de gezondheid van iedereen, moet er hard verder gewerkt worden. Ik reken erop, minister, dat u uw beloftes ook omzet in daden. (Applaus bij cd&v)

De heer Schiltz heeft het woord.

Om die reden, voorzitter, dames, minister, heb ik niets meer toe te voegen aan het debat. Ik denk dat alles gezegd is. Nu is het inderdaad tijd voor: geen woorden, maar daden. (Applaus bij Open Vld en van Tinne Rombouts)

De heer D’Haese heeft het woord.

Mevrouw Demir, u zegt dat ik selectief selecteer uit die deal, maar u selecteert natuurlijk zelf selectief. U hebt het over punt b: medische opvolging, biomonitoring, bloedonderzoek en studie. Ik heb het over punt c. Punt c gaat over alle vroegere, huidige en toekomstige kosten met betrekking tot gezondheidszorg. Minister, ik wil heel graag juridische adviezen zien waarin staat dat dat niet zou gaan over gezondheidszorg. Maar dan hebben we een probleem waar we de Dikke Van Dale of zo bij moeten halen, want de definitie van gezondheidszorg is namelijk ‘gezondheidszorg’. Ik denk dat u met een heel groot probleem zit, minister. Die jongeren en die ouders die door dit soort resultaten in de onzekerheid worden gestort over hun eigen toekomst en hun gezondheid, stort u verder in de onzekerheid over wie hier in godsnaam voor gaat opdraaien. U antwoordt niet op de vraag wie het zal doen, omdat u weet wie het zal zijn, minister. Het zal niet 3M zijn volgens uw deal – lees hem maar na, ik zie dat u ermee bezig bent –, het zullen of die jongeren en hun ouders zelf zijn, of deze overheid, en dat is echt onaanvaardbaar. (Applaus van Kim De Witte)

De actuele vragen zijn afgehandeld.