Recordaantal aanvragen van landbouwers voor begeleiding door de vzw Boeren op een Kruispunt

Mevrouw Talpe heeft het woord.

Minister, ik moet het u en de collega's in de commissiezaal niet vertellen, maar de laatste weken en maanden was het voor onze landbouwers extra moeilijk en was er een extra druk op hun mentale welzijn. Mijn vraag gaat daarover en ze dateert al van een tijdje terug.

We hebben in deze commissie al meermaals gesproken over de bezorgdheid over het mentale welzijn van onze landbouwers. Die bezorgdheid zien we weerspiegeld in de cijfers die werden gelanceerd door Boeren op een Kruispunt. Ik zal ze even opsommen. In 2022 heeft de vzw een recordaantal aanvragen gekregen van land- en tuinbouwers in nood. Het gaat om een stijging met meer dan 30 procent ten opzichte van 2021. Toen hadden we ook al een stijging van 44 procent ten opzichte van 2020. Op dat moment zegden we dat de knipperlichten op oranje stonden, maar vandaag is het duidelijk dat de knipperlichten rood zijn geworden. We zien in de cijfers dat men uit alle subsectoren van de landbouw aanklopt bij de vzw. We zien ook alle leeftijden verschijnen, alsook familiebedrijven maar ook andere vormen van landbouwbedrijven.

Minister, ik vul nog even aan dat meer dan een derde van de aanmeldingen van de laatste vijf jaar uit West-Vlaanderen komt. In een interview met De Krant van West-Vlaanderen zegt directeur Els Verté dat ze nog steeds gedreven landbouwers ziet, trots op hun werk, die willen innoveren en het belang van duurzaamheid beseffen maar die gebukt gaan onder polarisatie en stigmatisering. Dat vind ik bijzonder pijnlijke woorden die we niet naast ons kunnen neerleggen. Die polarisatie leidt er immers toe dat boeren zich geviseerd voelen. Ook alle discussies en heisa rond het stikstofbeleid en de grote onzekerheid hebben er niet toe bijgedragen dat hun slechte mentale welzijn tempert. Het remt ook investeringen af en het zorgt voor financiële problemen maar evenzeer voor psychosociale issues.

Aan de hand van die cijfers roept Boeren op een Kruispunt op om in te grijpen in die rechtszekerheid en die polarisatie. Vorige week is er een stikstofakkoord gekomen. Het is een belangrijke stap. Die was broodnodig om verder te gaan en om de landbouwers rechtszekerheid te bieden. Maar dat betekent natuurlijk niet dat daarmee alles in één klap is opgelost. We moeten er ook nog mee aan de slag, en er rijzen ongetwijfeld nog heel wat vragen bij onze landbouwers over hoe men dat concreet zal aanpakken en wat de uitdagingen zijn voor elk van hen individueel.

Minister, hoe reageert u op deze onrustwekkende cijfers van Boeren op een Kruispunt? Kan de vzw met de huidige personeelsleden en middelen de toegenomen vraag aan? Zijn daar geen extra middelen of begeleiding voor nodig? Wat wilt u in het algemeen doen aan dat mentale welzijn, de rechtszekerheid, die nu deels een verbetering kent, en de vele vragen die volgen uit het akkoord dat werd gesloten? Kunt u iets specifieks doen om een halt toe te roepen aan de polarisatie of om de beeldvorming bij de mensen in het algemeen bij te schaven? Ten slotte is er de vraag in het algemeen rond het perspectief op ondernemerschap, zeker voor de jonge boeren.

Minister Brouns heeft het woord.

Collega Talpe, de cijfers zoals we die nu zien, zijn geen verrassing, gezien de vele onzekerheden waar onze landbouwers nog altijd voor staan. Vandaar ook dat er vorig jaar een extra subsidie van 1,4 miljoen euro voor de periode 2022-2024 is toegekend aan Boeren op een Kruispunt in deze zware jaren.

Dat landbouwers de stap kunnen zetten naar Boeren op een Kruispunt en zo professionele ondersteuning krijgen, vind ik bijzonder belangrijk. Daarbij wil ik ook blijven herhalen dat Boeren op een Kruispunt er ook meer preventief is voor landbouwers, voor vragen of om af te toetsen of ondersteuning voor hen mogelijk is.

Ik kom tot de polarisatie. Ik denk dat het duidelijk is en wil het ook heel graag gezegd en herhaald hebben, dat ik me altijd als eerste ambassadeur van de landbouwsector wil blijven inzetten en de bruggen wil blijven bouwen die er vandaag vaak onvoldoende zijn. We stellen samen vast dat de polarisatie helaas toeneemt. Ook de landbouwsector ontkomt daar niet aan, en dat is te betreuren. Een wij-zijdenken ondermijnt op lange termijn ons sociale weefsel en staat echt haaks op wat we nodig hebben, namelijk respect en verbinding. Ik heb hier al zo vaak gezegd dat het me altijd is bijgebleven dat, bij mijn eerste bezoek naar aanleiding van de lancering van het actieplan welbevinden, die waardering en het respect zeer nadrukkelijk naar voren kwamen.

Landbouwers geven aan dat die polarisatie en de soms negatieve berichtgeving over landbouw een belangrijk pijnpunt is in hun welbevinden. Om dat tegen te gaan, vind ik het belangrijk dat we duidelijke, correcte en onpartijdige informatie ter beschikking stellen aan de burger.

Zo is mijn administratie vorig jaar naar buiten gekomen met de cijferwebsite waar gegevens over landbouw duidelijk worden weergegeven en ter beschikking gesteld, uiteraard met respect voor de geldende privacywetgeving.

Mijn administratie is ook in overleg met de uitgeverijen van schoolboeken om ervoor te zorgen dat de informatie over landbouw die aan onze jeugd wordt meegegeven, correct, onpartijdig en genuanceerd is.

Als we willen werken aan het beeld van de burger over onze Vlaamse landbouw, dan moeten we beginnen bij onze jeugd. Het Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing (VLAM) spreekt daarom onze schoolgaande kinderen aan met klasbezoeken aan bijvoorbeeld aardappel- en zuivelproducenten. Die positieve beleving is zeer krachtig en helpt de kinderen een open blik te krijgen op de Vlaamse landbouw. Naast de plaatsbezoeken brengt VLAM ook via het project ‘Wat komt er op je bord?’ het landbouwthema in de klassen.

Daarnaast zit in de voedselstrategie bijvoorbeeld ook de strategische doelstelling ‘Samenwerking en vertrouwen in de keten versterken’, en een van de vier pijlers van de strategie is “Voedsel verbindt boer tot burger”, waarbij de nadruk ligt op het versterken van de band van mensen met hun voedsel en waar, hoe en door wie het wordt geproduceerd.

Uw slotvraag is een vraag die niet actueler kan zijn. Het debat rond de rechtszekerheid is bekend. Het is cruciaal, hoe groot de inspanningen ook zijn – we weten allemaal dat die heel groot zijn – dat er perspectief moet zijn voor de Vlaamse land- en tuinbouw en dat er vandaag verschillende beleidskaders voor op tafel liggen. Het is dus niet alleen het hele verhaal rond stikstof, maar ook het geactualiseerde mestbeleid en het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB). Dat zijn allemaal kaders die de landbouw van de toekomst mee vorm moeten geven, die richting moeten geven aan de verdere verduurzaming en die opnieuw wat rust en ondersteuning moeten kunnen geven om dat op het terrein te kunnen waarmaken.

Ik vind het belangrijk om dat te benadrukken omdat, als je vandaag naar de internationale context kijkt, er inderdaad nog heel wat onzekerheden zijn wat bedrijfsvoering betreft, waar we de nodige aandacht voor moeten hebben. Er zijn heel wat zorgen en vragen rond de bedrijfsvoering. Hoe gaat men om met marktschokken? We kennen de sterke schommelingen in de prijs. Ik herinner me nog heel goed, toen ik nog op de parlementsbanken zat, dat de belangenorganisaties hier over een warme sanering in de varkenssector kwamen vertellen. Als je de prijzen van toen vergelijkt met die van vandaag, is dat een heel andere wereld. De marktschokken zijn van dien aard dat het op zijn zachtst gezegd zeer, zeer uitdagend is, met de nodige onzekerheid in de sector tot gevolg.

Als de prijs voor landbouwproducten voor langere tijd onder de gemiddelde marktprijs van de afgelopen jaren zou blijven, dan kan men zich de vraag stellen hoe robuust zo een bedrijfsmodel nog is. Het zijn prijsrisico’s die zich niet alleen kunnen voordoen aan de outputzijde maar ook aan de inputzijde, denk bijvoorbeeld aan stijgende energie- en krachtvoerderprijzen, ook actueel. Voor landbouwers zijn er daarnaast ook bijkomende productierisico’s, denk maar aan de weerrisico’s. Dat zijn allemaal elementen die knagen.

Daarnaast zijn er ook onzekerheden die voortvloeien uit wijzigende beleidskaders. Daar heb ik naar verwezen. Ik denk dat we daar heel duidelijk over moeten zijn. Zij zijn voor mij ondernemers en moeten dat ondernemerschap aanspreken en hun verantwoordelijkheid nemen. Ik heb in het verleden al heel vaak ervaren, en elke dag opnieuw, dat zij die verantwoordelijkheid willen pakken voor het realiseren van milieu-, klimaat- en natuurdoelen, op voorwaarde dat die inpasbaar zijn in de bedrijfsvoering en met perspectief op een rendabele bedrijfsvoering.

Mevrouw Talpe heeft het woord.

Minister, dank u voor uw antwoord. Ik ben alvast heel blij – ik had niet anders verwacht – dat u die bezorgdheid wat betreft de zware druk die op de schouders van onze landbouwers lag en ligt, deelt. Ik heb die vraag ingediend nog voor er een stikstofakkoord was. Ik ben op dat vlak blij dat we daar een stap hebben gezet, maar we zijn er natuurlijk nog niet. U haalt het ook aan: er is werk aan de winkel. Er is nog altijd heel wat onzekerheid, ook wat betreft de uitvoering van het akkoord. Ik denk dat het akkoord en ook het zevende Mestactieplan (MAP 7), dat bottom-up tot stand is gekomen, en ook een aantal positieve tendensen in een aantal subsectoren zoals eieren en varkens, misschien wel een kentering zullen veroorzaken, maar die zal er niet van de ene dag op de andere dag komen. We moeten echt de vinger aan de pols houden.

Records zijn meestal iets positiefs, maar wat we nu zien bij Boeren op een Kruispunt is bijzonder alarmerend. Dan moeten we er nog bij stilstaan dat het enkel de landbouwers zijn die de moed hebben om naar Boeren op een Kruispunt te stappen. We zeggen altijd dat een West-Vlaming een ‘binnenfretter’ is maar dat is in de landbouwsector eigenlijk algemeen een beetje het geval. De stap zetten om psychologische hulp te vragen of om gewoon eens een babbel te doen, is niet evident. We moeten ons ervan bewust zijn dat de groep mensen die nood heeft aan wat mentale ondersteuning, eigenlijk veel groter is. Dat wilde ik nog even meegeven.

Ik heb er ook niet direct een oplossing voor. Maar als we Boeren op een Kruispunt ondersteunen – we hebben inderdaad een extra financiële stimulans gegeven – dan moet het ook nog eens onder de loep genomen worden of het voldoende is om met die huidige cijfers aan de slag te gaan. Ik herinner me ook een hoorzitting met Boeren op een Kruispunt waar ik de vraag stelde hoe het nu eigenlijk zit met de mensen die voor hen werken, de vrijwilligers. Men kan daar immers niet zomaar iedereen op afsturen. Ik stel me de vraag of zij genoeg vrijwilligers vinden met de nodige feeling voor de landbouwsector. Ik kan me goed voorstellen dat een landbouwer niet zomaar eenieder over zijn erf wil zien komen. Het moet iemand zijn die echt wel begrijpt waarover het gaat, anders zal de landbouwer waarschijnlijk dichtklappen. Ik kom uit West-Vlaanderen. Dat is een gebied, zoals u het ook kent, met heel wat mensen uit dit milieu. Zij vragen toch wel een bijzondere aanpak. We moeten hun dat ook kunnen geven.

Ik kan alleen maar vaststellen – en ik ben blij dat u dat ondersteunt – dat er nog veel onzekerheden zijn en dat we daarmee aan de slag moeten gaan. Ik reken er samen met u op dat hier echt kort op de bal wordt gespeeld. We hebben misschien al een aantal stappen gezet, maar we zijn er nog bijlange niet. Ik vraag bij dezen dus uw bijzondere aandacht, en ik ben heel graag samen met u ambassadeur om die polarisatie tegen te werken. We moeten inderdaad samen, natuur en landbouw, de uitdaging van de verduurzaming aanpakken. We kunnen dat, echt waar, maar we moeten samen zorgen dat we tonen dat het ook samen kan. Dat is de taak van ons, van het beleid.

De heer Pieters heeft het woord.

Minister, dank u wel. U hebt uw zorg voor de boeren naar boven gehaald. Ik moet toch aangeven dat collega Sintobin al meer dan een jaar geleden ook al met Boeren op een Kruispunt in deze commissie naar buiten is gekomen. Wij hebben de laatste maanden tal van landbouwbedrijven bezocht, meer dan een jaar lang. Ze zien ons graag komen. Dat wil zeggen dat we ook rekening moeten houden met de isolatie van een landbouwbedrijf. We hebben de coronapandemie achter de rug. Toen we in de coronaperiode vroegen om eens langs te komen, zeiden ze: “Neen, nu niet, dat kan niet.” Je merkt dat bijvoorbeeld iemand uit het gezin de boodschappen deed en iemand contact had met de buitenwereld. Al de rest, of dat nu een familiebedrijf of een eenmansbedrijf was, bleef op het bedrijf en was vrij geïsoleerd.

Je merkt ook dat men heel angstvallig is door de polarisatie. Dat is ook omdat de landbouwers zelf de politieke situatie niet begrijpen en moeilijk kunnen inschatten. Dat geeft heel veel onrust. Heel veel landbouwers waar we eerder geweest zijn, contacteren ons en vragen hoe het nu zit en hoe het verder gaat, want ze hebben slapeloze nachten. Als we daarover praten, zelfs aan de telefoon, danken ze ons voor het gesprek omdat ze daar nood aan hadden.

Het is heel frappant dat dit nu al een hele tijd plaatsvindt, juist in de landbouwsector. Wij zijn hier bezig over het stikstofakkoord, MAP 7, de Pachtwet, de gronden en de natuur. Ze hebben er wel contact mee, maar ze weten niet hoe het nu zit, hoe de politiek ermee omgaat en wat hun toekomst is. U geeft aan dat men zelfs bezig is met jongeren op school, maar als de ouders de jongeren de landbouw afraden en zeggen dat er geen toekomst meer in zit, dan kan men op school zeggen wat men wil, want het wordt afgeraden tot en met. Hoe we ook proberen daar iets aan te doen, als wij geen zekerheid kunnen geven, dan hebben die mensen een groot probleem.

Wij geven nu zoveel geld om bedrijven op te kopen en bepaalde zaken te verminderen en te verbeteren. Als wij in die prijsafspraken, waarbij zij geen vinger in de pap hebben, een minimumprijs kunnen plakken, hoe zit dat dan in de balans met het geld dat we nu uitgeven om bedrijven uit te kopen en lam te leggen? U weet evengoed als wij – want u hebt het er daarnet over gehad – dat de prijs een onduidelijke zaak is. Het is altijd maar groter en groter. Dat heeft ook te maken met de prijs die men er vaak voor krijgt. Er zijn heel veel landbouwers die, als ze weten dat ze een bepaalde prijs krijgen, perfect willen verminderen of zelfs halveren, als ze die minimumprijs maar krijgen. In welke mate is in de regering geweten hoe de balans is in de uitgaven die er nu er zijn voor de landbouw voor zulke situaties die ik net heb aangegeven, en hoeveel dat bedraagt? Hoe komen al die miljoenen euro’s die daarnaartoe gaan daarmee overeen? Kunnen we daar niet op een andere manier mee verder?

Minister Brouns heeft het woord.

Dank u wel, collega's. Ik denk dat het belangrijk is dat wij allemaal een stukje ambassadeur zijn voor de Vlaamse land- en tuinbouw en dat we die allemaal een zeer warm hart toedragen en in een heel positief daglicht stellen. Het is belangrijk dat iedereen die direct of indirect met de landbouw in contact komt, de nodige voelsprieten ontwikkelt om het waar te nemen als er onzekerheden leven die tot stress leiden, met alle gevolgen van dien.

Ik heb wel het gevoel dat het thema van de landbouwer op zich meer bespreekbaar is. In West-Vlaanderen noemt men dat dan heel mooi de ‘binnenfretter’. Ik denk dat de Vlaming op zich iemand is die niet altijd gemakkelijk over zijn gevoelens kan spreken, en dat geldt zeker voor de landbouwsector. Dat hebben we de voorbije jaren samen vastgesteld bij de werking van Boeren op een Kruispunt. Van bij de start tot nu is er op dat vlak een heel traject afgelegd. Er is 1,4 miljoen euro extra geïnvesteerd. Maar het is een thema dat breed in de samenleving aanwezig is, als ik mag verwijzen naar de vele burn-outs. Het mentaal welbevinden is een thema dat steeds meer aan aandacht wint, en maar goed ook, zeker in een sector die het vandaag niet onder de markt heeft.

Collega Pieters, ik denk inderdaad dat er een stuk isolement is en dat dat wat meer eigen is aan de landbouw. Er moet als het ware dag en nacht gewerkt worden op de boerderij. In tijden van corona was dat nog extra moeilijk. Er wordt heel wat geld vrijgemaakt, niet alleen voor het uitkopen, want iemand die de landbouwsector een warm hart toedraagt, krijgt het niet warm maar eerder koud van uitkoopregelingen – ik toch. Maar helaas is het al lang realiteit, die samen met de sector is afgesproken, dat het in bepaalde omstandigheden nodig is. Maar ik wil veel meer benadrukken dat we een flankerend beleid inzetten en dat we een beleid moeten maken en geld moeten vrijmaken voor de toekomst en de verdere verduurzaming van de land- en tuinbouw. Daar hebben we beleidsinstrumenten voor zoals het GLB, maar ook in het stikstofbeleid zitten flankerende maatregelen die middelen zijn voor een positief beleid en een toekomst voor de Vlaamse land- en tuinbouw.

Mevrouw Talpe heeft het woord.

Ik hoop alvast, ook met de bespreking in de commissie en de ruchtbaarheid die er wordt aan gegeven in de pers, dat we de land- en tuinbouwers bereiken en dat ze weten dat we er zijn voor hen en dat er instanties zijn die hen willen helpen, waar ze gewoon eens hun hart kunnen luchten of waar ze zelfs psychologische ondersteuning kunnen krijgen. Er zijn ook al heel wat initiatieven. Ik zag een tijdje terug een podcast van een samenwerking van de provincie West-Vlaanderen, Boeren op een Kruispunt en The Podcast Planet, met als titel ‘Blijven boeren’. Dat was heel interessant want landbouwers zelf kwamen vertellen en brachten getuigenissen over de moeilijkheden waarmee ze struggelen. Ik vond het een heel mooi initiatief, zeker voor herhaling vatbaar, omdat het ook herkenbaar is voor de landbouwers op het terrein. Die initiatieven moeten we zeker extra ondersteunen. Een landbouwer luistert graag naar een landbouwer, want hij weet, zoals ik daarnet zei over de medewerkers van Boeren op een Kruispunt, dat die voeling heeft met die materie. Ik denk dat het heel duidelijk moet zijn, nu er een aantal beleidsmatige beslissingen zijn genomen, dat we daarmee vooruit moeten en dat we hen ook zo maximaal mogelijk moeten bijstaan en rechtszekerheid en een toekomstperspectief moeten bieden.

Tot slot kom ik tot het educatieve luik. Collega Pieters vroeg zich af of dat wel zin heeft als de ouders er niet achter staan. Ik geloof wel in dat educatieve. Ik denk dat het onderwijs ook al sterk geëvolueerd is op dat vlak. Jongeren die voor de landbouw kiezen, krijgen op de schoolbanken bepaalde informatie die hun ouders misschien niet hebben gekregen. Het is belangrijk dat op die manier aan hen wordt geduid wat het kader vandaag is en wat er kan zodat ze ook wel zien dat er nog perspectief is en hoe ze die verduurzaming wel degelijk kunnen aanpakken. Als we dat koppelen aan een goed beleid waarmee we rechtszekerheid bieden alsook belangrijke flankerende maatregelen, dan kunnen we stappen vooruit zetten.

De vraag om uitleg is afgehandeld.