Over duurzaam bodembeheer in het Vlaamse landbouwbeleid

De heer Vandenhove heeft het woord.

Dit is weer zo’n vrij fundamentele vraag, waarmee sommige collega’s het niet altijd eens zijn, maar ik denk dat we net in deze commissie dit soort debatten moeten kunnen voeren om te bekijken of de richting die het Vlaamse landbouwbeleid nu uitgaat, de juiste richting is.

Minister, ik stel vast dat er de jongste tijd zowel in internationale als in Vlaamse publicaties steeds meer aandacht is voor het aspect van grond en duurzaam bodembeheer in het landbouwbeleid. Er worden zelfs internationale sprekers uitgenodigd. Ik denk dat zelfs de provincie West-Vlaanderen bepaalde initiatieven in die richting neemt. Dit kadert onder andere in de tendens om de landbouwsector meer rekening te laten houden met de elementen leefmilieu, natuur en klimaat en met de prioriteiten van de Europese Unie ter zake. Mijn overtuiging is dat het goed zou zijn om hier ook in Vlaanderen meer rekening mee te houden. Vandaar mijn vragen.

Minister, wat is uw visie met betrekking tot het feit dat er steeds meer aandacht is voor grond als element in een eventuele bijsturing van het hele landbouwbeleid in functie van het milieubeleid en het klimaatbeleid? 

Wat doet Vlaanderen op dit moment al met betrekking tot duurzaam bodembeheer? 

Is de tendens die we zeker internationaal vaststellen, maar waarvoor er ook in Vlaanderen steeds meer aandacht is, niet tegengesteld aan de absolute teeltvrijheid waaraan Vlaanderen vandaag zo wil vasthouden en waarover we zelfs nauwelijks mogen debatteren, laat staan dat eraan zou worden geraakt? 

Wat is in datzelfde kader de stand van zaken in het dossier van het bodempaspoort, dat in het najaar van 2022 als digitale toepassing van start zou gaan om landbouwers te ondersteunen en te stimuleren om meer te werken aan een duurzaam bodembeheer?

Minister Brouns heeft het woord.

Collega, de bodem is uiteraard belangrijk voor de natuur- en klimaatdoelstellingen, maar is ook een heel belangrijke productiefactor voor onze landbouw. We hebben er dus inderdaad alle belang bij om daar zeer goed zorg voor te dragen. De bodem kan inderdaad steeds meer op belangstelling rekenen, ook vanuit het onderzoek. Daardoor leren we steeds bij over de bodem, en ook in het beleid houden we daar rekening mee.

Vanuit de niet-productieve investeringssteun binnen het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds (VLIF) wordt er steun aangeboden voor een aantal investeringen die de bodemkwaliteit bevorderen. Dan gaat het bijvoorbeeld over de steun voor erosiedammen, die voor 100 procent worden betoelaagd. Eveneens wordt er steun verleend voor een aantal machines die een gunstig effect hebben op de bodemkwaliteit, zoals compostkeerders, drempelmachines en graslandwoelers. Die genieten een steunpercentage van 50 procent. Sinds 2015 worden binnen de VLIF-investeringssteun aan land- en tuinbouwbedrijven ook andere machines met een gunstig effect op de bodemkwaliteit gesubsidieerd, met een steunpercentage van 30 procent. Sinds 2021 komt daar nog 10 procent bij voor de jonge landbouwers, zoals u weet. De afbakening van deze machines gebeurde in overleg met de toenmalige afdeling Land en Bodembescherming, Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen (ALBON) binnen het beleidsdomein Omgeving.

In het nieuwe gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) wordt dat ook verder versterkt. Bepaalde van deze machines zullen worden gesubsidieerd voor 40 procent, altijd ook telkens verhoogd met 10 procent als het gaat over jonge landbouwers. Op die wijze hoop ik de landbouwers dus nog meer te kunnen stimuleren tot meer duurzame keuzes, ook op het vlak van bodembeheer. Ook de projectwerking binnen het GLB kan worden ingezet voor duurzaam bodembeheer. Ook bij de areaalgebonden GLB-maatregelen is er heel wat aandacht voor een duurzaam bodembeheer. In de conditionaliteit zijn er voorwaarden rond het behoud van blijvend grasland, verplichte erosiebestrijdende maatregelen, verplichte analyses om het koolstofgehalte en de zuurgraad te meten, de verplichting om voor bodembedekking te zorgen en de verplichte gewasrotatie.

Via een stimulerend beleid zetten we verder in op duurzaam bodembeheer. Zo is er de ecoregeling voor het verhogen van het organischekoolstofgehalte. Daarbij aansluitend hebben we nog de ecoregeling inzake precisielandbouw, waarbij we plaatsspecifieke bekalking stimuleren. De zuurtegraad van de bodem heeft immers heel wat impact op de bodemkwaliteit. Ook zijn er de specifieke maatregelen voor grasland, zoals de ecoregeling inzake behoud van blijvend grasland en de agromilieu- en klimaatmaatregel voor tijdelijk naar blijvend grasland. We stimuleren via de ecoregelingen ook erosiebestrijdende teelttechnieken, zoals niet-kerende bodembewerking en de aanleg van drempels in ruggenteelten. Ten slotte zijn er nog heel wat andere maatregelen die ook effect kunnen hebben op het bodembeheer, zoals de agromilieu- en klimaatmaatregel ‘agroforestry’. Ook het bodempaspoort is opgenomen in de ecoregeling binnen het GLB. 

Tevens wordt buiten het GLB-beleid wel degelijk rekening gehouden met de bodem. In het Vlaams Energie- en Klimaatplan (VEKP), bijvoorbeeld, zetten we in op het verminderen van de broeikasgasemissies uit de bodem en op het beschermen en verhogen van de koolstofvoorraden.

Wat betreft uw vraag over de autonomie van de landbouwer om zelf zijn of haar teeltplan op te stellen, mag u niet vergeten dat er al heel wat verplichtingen en verboden gelden voor landbouwers. In het regeerakkoord hebben we de teeltvrijheid, die steeds gezien moet worden binnen dat normerend kader, ook vooropgesteld. Voor een duurzaam bodembeheer is een teeltverbod ook niet nodig. Landbouwers zijn zich bewust van het belang van de bodem. Met de juiste set van maatregelen op alle niveaus, van verplichte maatregelen in de conditionaliteit tot stimulerende maatregelen zoals de ecoregelingen of de productieve en niet-productieve investeringssteun, kunnen we landbouwers begeleiden naar meer bodemzorg. Ook vind ik het belangrijk om verder in te zetten op kennisopbouw en kennisdelen rond de bodem.

Momenteel wordt de laatste hand gelegd aan de ontwikkeling van het bodempaspoort. Deze digitale toepassing wordt dit voorjaar opengesteld voor de landbouwers. In deze toepassing worden verschillende bodemgegevens op perceelniveau gevisualiseerd.

Informatie uit verschillende databronnen zal op een heel toegankelijke manier worden samengebracht. Ik verwijs naar onder andere de relatieve hoogtekaart die de landbouwer kan helpen bij het bestrijden van erosie en de droogtekaarten die de landbouwer kunnen helpen om te anticiperen op droogte door de juiste inzaai- en oogstmomenten te kiezen. Daarnaast zal ook de informatie uit Geopunt en verschillende andere databanken en kaartlagen ter beschikking worden gesteld.

Overheidsdata zullen ontsloten worden via het bodempaspoort. Zo zal voor de gebruiker de teelthistoriek van het perceel tot tien jaar terug zichtbaar zijn. Deze informatie is afkomstig uit de verzamelaanvraag. Het is ook de bedoeling dat landbouwers de resultaten van analyses op bodemstalen kunnen laten doorstromen naar het bodempaspoort. Via een ecoregeling in het GLB wil ik bovendien het gebruik van het dat paspoort door de landbouwers verder stimuleren.

Door de bundeling van al die data krijgt de landbouwer meer overzichtelijke informatie over de toestand van de bodem van zijn gebruikspercelen ter beschikking. Deze kennis kan dan worden gebruikt om het management op perceelniveau aan te passen en zo de bodemkwaliteit te verbeteren.

De heer Vandenhove heeft het woord.

Minister, ik dank u voor deze opschaling. Het is goed dat we dit overzicht krijgen en dat er heel wat maatregelen worden genomen.

Mijn vraag ging ook wat verder, namelijk in welke mate er eventueel kan worden afgezien van die absolute teeltvrijheid. Maar goed, ik stel vast dat het Vlaamse beleid opteert voor bepaalde punctuele beslissingen. Het is goed dat die allemaal worden ingevoerd. Er komen groene subsidies en meer investeringssubsidies. Maar dat fundamentele debat over waar we met onze bodem naartoe gaan en in welke mate die effectief kan bijdragen tot een betere productie en het langer in stand houden van landbouwmogelijkheden, wordt op dit ogenblik alleszins niet gevoerd zoals dat wat mij betreft internationaal wel het geval is. 

De heer Pieters heeft het woord.

Minister, u hebt mijn vraag van daarnet waarschijnlijk niet begrepen, maar het gaat hier over dezelfde aard. Met satellietbegeleiding kan men de bodemstructuren in het verloop van de tijd perfect volgen. Telkens wanneer de satelliet eroverheen gaat, kan men dat opvolgen en kan men met de evoluties die daarin zitten, aangeven hoe de bodemsamenstelling is en hoe die wijzigt, ook wat betreft bemesting. Ook wanneer die wordt bemest en hoe de begroeiing is, kan men volgen. Men kan ook meetapparatuur gebruiken om daar voorstellingen van te maken. Maar bent u daar voorstander van of niet? Daarover gaat het. Het hoofd van de dienst Handhaving bij het Departement Omgeving geeft immers aan dat zij niet over die middelen beschikken. We hebben het hier voortdurend over innovatie, digitalisering en modernisering, maar als het gaat over een satellietmeting geven we niet thuis. Zelfs onze dienst Handhaving bij het Departement Omgeving beschikt niet over de juiste middelen om de juiste metingen naar boven te brengen. Minister, kunt u zeggen of u daar iets in ziet en of u daarmee akkoord gaat?

Mevrouw Talpe heeft het woord.

Ik wil ook graag even aansluiten. Als we spreken over duurzaam bodembeheer, dan leggen we snel de link met carbon farming. Ik heb aan uw voorganger heel wat vragen gesteld, en ik heb daarnet ook gehoord dat u het woord ‘agroforestry’ liet vallen. Dat is iets wat ik toch nauw opvolg, en ik zie uw medewerker al lachen: “Ze is daar opnieuw met de vraag naar een bredere uitrol, een grootschalige uitrol van agroforestry.”

Ik weet dat vrijdag de vaststelling van de voorschriften voor de subsidies voor onderhoud van boslandbouwsystemen op de agenda staat. Het is misschien een voorafname, maar ik had toch wel graag van u geweten wat de plannen zijn, wat de toekomst is voor die agroforestry. Hoe staat u tegenover die bredere uitrol, om dat meer voet aan de grond te laten krijgen? Wordt dit ook versterkt in het nieuwe meerjarenprogramma, ter uitvoering van het GLB?

De heer Coel heeft het woord.

Minister, in uw beleids- en begrotingstoelichting (BBT) 2023 had u aangekondigd dat we ook vanuit de Europese Commissie nog een initiatief rond bodem mogen verwachten, met name de Soil Health Law, en dat u dat van nabij zou opvolgen. Ik heb begrepen dat dat er in het tweede kwartaal van 2023 aankomt. De publieke consultatie rond de impactbeoordeling van dat voorstel zou intussen afgelopen zijn, en ik vroeg mij af of u al wat meer toelichting kon geven bij wat we daar nu juist van mogen verwachten, van die Soil Health Law. Wat zit er juist aan te komen?

Minister Brouns heeft het woord.

Collega Pieters, ik geloof wel in bodemscans. Ik denk dat we daar in de toekomst nog meer mee aan de slag kunnen gaan, proactief, op het niveau van de landbouwer, om ook heel efficiënt en effectief te kunnen werken. Dat is beter voor de bodem, beter voor de kwaliteit, qua uitspoeling. Er is ook minder gebruik van mest, denk ik. Die taakkaartbehandeling kan dan op die manier efficiënt ingezet worden. Dus daar geloof ik in.

Collega Talpe, het boslandbouwsysteem maakt inderdaad deel uit van het GLB, met onder andere subsidies voor de aanplant en onderhoud. Dus dat is daarin voorzien, met wat projectwerking.

Collega Coel, we zullen het antwoord nasturen.

De heer Vandenhove heeft het woord.

Bedankt voor het antwoord en voor de bijkomende bemerkingen van de collega’s.

De vraag om uitleg is afgehandeld.