Eerlijke prijs voor het telen van gezonde voeding

De voorzitter

De heer Dochy heeft het woord.

Voorzitter, minister, collega's, op de Vlaamse voedseltop is er recent een interessant en actueel thema geweest. Daar werden drieduizend boterhammen uitgedeeld door landbouwers die daarmee de aandacht wilden vestigen op de problematiek van de rechtszekerheid van de bedrijven, de gezondheid van lokale producten en de manier waarop de landbouwer in de markt en de marktomstandigheden staat.

De retail speelt een heel belangrijke rol in het vermarkten van de land- en tuinbouwproducten. We stellen vast dat een prijsverhoging in de retail voor ongezonde voeding op een eenvoudige manier bij de publieke opinie verdedigd kan worden omdat dan eventueel de marges stijgen voor de ongezonde producten terwijl misschien de omzet in dezen daalt.

Maar, minister, voor gezonde voeding zoals verse groenten krijgen we vaak geen prijsstijgingen omdat men die producten effectief wil promoten en ervoor wil zorgen dat die zeer toegankelijk zijn voor de consument, zeker in een periode waarin de koopkracht van de gezinnen onder druk staat. Dat betekent dat de producent voor die gezonde producten, waar de mensen het meest toegang toe zouden moeten krijgen, wat wordt versterkt door de prijs te verlagen, extra onder druk komt. Voor de gezonde producten krijgt de producent eigenlijk een zwaardere prijsdruk dan voor minder gezonde producten. Dat zorgt dan ook voor stijgende kosten voor gezonde voeding.

In Nederland is er blijkbaar een evenwichtiger beleid in de marge tussen de retailer, de verwerker en de teler. De winsten worden correcter verdeeld onder de diverse spelers. De consument betaalt een eerlijke prijs voor gezonde voeding. In België wordt de prijs voor gezonde voeding laag gehouden, wat de marge sterk onder druk zet.

Minister, hoe staat u tegenover de prijsproblematiek in de keten van gezonde voeding? Hoe kan ervoor worden gezorgd dat de consument een eerlijke prijs zal betalen voor gezonde voeding maar ook dat onze telers doorheen de keten daarvoor een eerlijke prijs ontvangen? Zijn er daaromtrent eventueel initiatieven lopende? Is er overleg mogelijk of gepland met de sector om deze patstelling te doorbreken?

Minister Brouns heeft het woord.

Dank u wel, collega Dochy. Ten aanzien van de maatschappij leveren landbouwers zowel private goederen als publieke diensten. In tegenstelling tot publieke diensten, zijn private goederen uitsluitbaar en exclusief van aard waardoor consumenten vrijwillig bereid zijn om te betalen voor deze goederen.

Sinds de hervormingen van het Europees gemeenschappelijke landbouwbeleid in de periode 1992-2005 komt de overheid niet langer tussen in de marktprijsvorming van private goederen die landbouwers produceren. Dit wordt sindsdien aan de markt zelf overgelaten, net zoals dat ook gebeurt voor andere private goederen die uit de secundaire of tertiaire sectoren komen. Of met andere woorden: de wetmatigheden van de markteconomie gelden sindsdien voor iedereen, dus ook voor de landbouwsector.

Maar dat neemt niet weg dat de overheid toch nog altijd een zekere rol opneemt. Aangezien de agrovoedingsmarkt gekenmerkt wordt door vele en doorgaans kleine producenten en weinig doorgaans grote aankopers, is er sprake van een onevenwichtige machtsverhouding waardoor er nog altijd nood is aan een specifiek kader waarin de onderhandelingen tussen verkopers en kopers moeten plaatsvinden.

Dat kader bestaat onder meer uit een verbod op meerdere oneerlijke handelspraktijken en op uitzonderingen op de mededingingsregels voor landbouwers die zich verenigingen en/of collectief vermarkten.

Wanneer we over een eerlijke prijs spreken, is het altijd wat moeilijk om dat exact te duiden. Voor u en mij is dat waarschijnlijk een kostendekkend verhaal dat ook enige marge biedt als return voor de geleverde arbeid en het geïnvesteerd kapitaal.

De productiekosten zijn echter sterk verschillend van bedrijf tot bedrijf, waardoor een bepaalde marktprijs voor het ene bedrijf eerlijk kan zijn terwijl diezelfde prijs voor een ander bedrijf op dat ogenblik misschien oneerlijk is. Wat is dan de eerlijke marktprijs voor dat product? En is die eenheidsprijs dan wel eerlijk voor een bedrijf dat uitmuntend presteert ten opzichte van een concurrent waar er minder ondernemerschap aan de dag wordt gelegd?

Mocht een bepaalde prijs gegarandeerd zijn voor alle landbouwondernemingen, dan loert bovendien overproductie om de hoek. Want ongeacht de omvang van de marktvraag zal elke landbouwer blijven produceren aangezien hem een prijs wordt gegarandeerd waarbij al zijn kosten gedekt zijn. Dan is er geen prikkel meer om de productie af te stemmen op de vraag, waardoor overschotten dreigen, zoals we dat in het verleden reeds gekend hebben.

Daarom denk ik dat het beter is om te kiezen voor de term ‘eerlijke prijsvorming’. Daarmee zeggen we niets over het prijsniveau op zich, maar wel over de manier hoe die tot stand komt. Wanneer de prijsvorming op een eerlijke manier gebeurt, hebben individuele ondernemers langs de beide kanten van de verhandeling de kans om performant te werken en daardoor hun marge te vergroten.

Om de onevenwichtige machtsverhouding tussen die enkele grote afnemers en die vele kleine producenten minder te laten spelen, kunnen coöperaties en producentenorganisaties een belangrijke rol spelen, zo ook de brancheorganisaties.

Dan behandel ik uw derde en vierde vraag over lopende initiatieven en overleg met de sector.

Er zijn een heel aantal belangrijke elementen om de prijsvorming gunstig te beïnvloeden. Het zijn, onder andere, het onderscheidend vermogen van het product verhogen naar kwaliteit of smaak, het collectief onderhandelen over de prijs waarbij men zich niet meer uit elkaar laat spelen als individuele verkopers. Dat is een niet onbelangrijk gegeven. Er is ook de collectieve aanbodsturing, de ‘dedicated supply chain’ – dat is een bevoorrechte verkoper-koperrelatie sluiten –, elementen die de marktvraag aanwakkeren zoals de promotie en het openen van nieuwe markten, het verlagen van de inputkosten en/of schaalverandering, precompetitieve afspraken, prijsrisicobeperking, de bedrijfseconomische boekhouding voeren en van daaruit meer inzicht krijgen in de kostenopbouw van de eigen productie en efficiëntiewinsten.

In het kader van het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) stimuleren we diverse van de hierboven aangehaalde maatregelen. Ook binnen de Vlaamse voedselstrategie Go4Food is hier aandacht voor in de derde pijler ‘Voluit voor een veerkrachtige voedseleconomie’. Concreet zijn er twee strategische doelstellingen die hierop ingaan. Het gaat concreet over strategische doelstelling 20, met name over ‘Samenwerking en vertrouwen in de keten versterken’ en strategische doelstelling 12 ‘Een eerlijke prijsvorming voor de primaire producent realiseren’.

Daarnaast hebben we ook een specifieke voedseldeal, wat een hefboomactie is op basis van de strategie, om samen met partners rond een eerlijke prijsvorming te werken. Op de website van het Departement Landbouw en Visserij kunt u alle info over deze voedseldeal terugvinden. De prijsvorming is dan ook een wederkerig onderwerp in mijn gesprekken met de sector, zowel gesprekken met landbouwers, als met bedrijven uit de agrovoedingsketen.

De heer Dochy heeft het woord.

Minister, dat is inderdaad een hele resem elementen die daarop betrekking hebben. Maar u begrijpt de essentie van mijn vraag. Het gaat over de verse producten die in winkelrekken aan goedkope prijzen worden aangeboden, een stuk terecht om promotie te maken, waardoor voor deze productie, nog minder dan voor andere producten, de extra kosten voor de productie kunnen worden doorgerekend.

Dat betekent dat je voor de paradox komt te staan dat net die gezonde producten die lokaal worden geproduceerd, een veel grotere prijsdruk krijgen ten aanzien van de retail, dan die producten die minder onder die categorie vallen. Dat is een bekommernis. Ik begrijp uw suggestie naar producentenorganisaties en eerlijke prijsverdeling binnen de keten, maar dat blijft nog altijd een zeer futuristisch verhaal, vooral de eerlijke prijsverdeling. Het is belangrijk om tools te vinden om dat extra vast te nemen. Differentiatie naar producten is mogelijk, maar het is inderdaad een problematiek voor alle, door onze landbouwers geproduceerde, producten.

De heer Steenwegen heeft het woord.

Dit is een belangrijke vraag. We komen altijd op hetzelfde terug: hoe krijgen we een correcte verdeling binnen de keten. Dat is de problematiek. Anderzijds zegt u dat de prijs laag is. Er is vandaag veel bezorgdheid over de prijs van voeding, vooral gezonde voeding. We vinden het belangrijk dat de consumptie van gezonde producten, diverse groenten en fruit, constant blijft en, als het kan, nog toeneemt. Dat geldt zeker voor onze kinderen, zij moeten leren gezond te eten. We hebben een landbouw die die producten kan aanleveren. In de prijs van die producten zit ook btw. Dat is, dat weet ik, onze bevoegdheid niet, maar we pleiten al een tijdje voor het afschaffen van de btw op groenten en fruit, precies om de bevolking te stimuleren om gezonde producten aan te kopen.

Ik weet dat in de huidige context aan dit fundamentele probleem niets zal wijzigen, maar hopelijk komt er wat meer marge voor de producent om een aanvaardbaarder of correcter deel van de prijs of van de marge te nemen. Ik steun uw pleidooi om naar een betere verloning voor de producent te zoeken. Anderzijds is er ook de bezorgdheid naar onze bevolking toe, om die gezonde producten op een goedkope manier bij hen te krijgen, zodat zij er volop kunnen van genieten.

Mevrouw Joosen heeft het woord.

In het kader van de zoektocht naar een duurzame toekomst voor onze Vlaamse land- en tuinbouwers is de correcte en eerlijke prijs voor een duurzaam en voedselveilig product een fundamenteel onderdeel van het totale debat. De landbouwers zijn nog altijd prijsnemers, geen prijszetters. Er is al heel lang een onevenwicht in de keten. Onze landbouwers leveren veel inspanningen op het vlak van duurzaamheid, dierenwelzijn en gezondheid, en dus ook op het vlak van voedselveiligheid. Die inspanningen hebben nu eenmaal een prijs. Daar krijgen zij op dit moment onvoldoende waardering voor terug.

De strijd om de consument die de supermarkten nu voeren, neemt soms hallucinante proporties aan, met soms heel onrealistische promoties. Dat zien we vandaag in de media en in de reclameblaadjes die we allemaal krijgen. Ik bezoek heel wat landbouwbedrijven. Bij de landbouwers is dat echt wel een gespreksonderwerp. Zij hebben het niet over de subsidies, maar wel over de correcte en eerlijke prijs voor het product dat zij met hart en ziel produceren. Daar liggen zij letterlijk wakker van. We spreken daarover al heel lang in deze commissie, maar er is in de loop der tijden bijzonder weinig veranderd.

Minister, het ketenoverleg is nog altijd gebaseerd op vrijwilligheid. Ziet u een mogelijkheid om binnen dat ketenoverleg meer stokken achter de deur in te bouwen?

De heer Pieters heeft het woord.

Minister, het is heel raar. We hebben een probleem met de fossiele energie. We zitten met alternatieve energie. Maar voeding is ook energie, om ons te laten draaien. Het is natuurlijk heel belangrijk dat we dat op een gezonde manier doen, maar met de prijszetting staat of valt het geheel. Er zijn groeperingen die proberen om een betere afzet te krijgen. Vanuit de bevoegdheid van de Vlaamse minister moeten we een teken geven dat er mogelijkheden in zitten, dat onze Vlaamse landbouw kan worden ondersteund door maatregelen waardoor de prijszetting op een normale manier kan gebeuren, zodat ze niet enkel en alleen worden ingezet om promoties in ketens te voeren.

Minister Brouns heeft het woord.

Heel algemeen, collega’s, denk ik dat het voor ons allemaal duidelijk is dat het cruciaal is dat er een collectief besef is bij alle spelers dat als wij willen dat er in de toekomst nog gezonde voeding en groenten worden geproduceerd die qua kwaliteit tot het allerbeste behoren, dat een correcte prijs daar gewoon een noodzakelijke voorwaarde voor is. Een correcte prijs leidt tot een rendabele land- en tuinbouw. Daar zijn we ons allemaal heel goed van bewust. Tot nu toe is het bijzonder moeilijk om dat in die keten af te dwingen en te garanderen. Dat weten we ook. Dat is een van de intenties van de brancheorganisaties geweest, om geen vrijblijvende babbels rond te tafel te hebben maar om daar effectief werk van te maken. Wij kunnen niets anders doen dan collectief, met z’n allen, daarop te blijven hameren en daarop te blijven wijzen. Dat is mijn verantwoordelijkheid. Maar ik steek daarvoor ook de hand uit naar jullie allen, om dat meer te kunnen afdwingen in functie van de lokale productie van gezonde voeding en van de rendabele land- en tuinbouw die we allemaal voor ogen hebben. Alle instrumenten daarvoor zijn voor mij goed. Die kunnen zeker besproken worden. Er wordt verwezen naar de btw op federaal niveau. U weet dat dat deel is van het grote fiscale plan van mijn goede collega Van Peteghem. Wij ondersteunen en onderschrijven dat zeker.

De heer Dochy heeft het woord.

Dank u wel, ook voor de aandacht en de steun van de leden in deze commissie. Maar het blijft toch pijnlijk om te zien dat er bijvoorbeeld tussen groothandels, voedingsketens en andere soms een prijzenslag wordt geleverd in verse producten. Of het nu om vlees of groenten gaat, het is hetzelfde: wanneer men elkaar de loef wil afsteken door op een goedkope manier groenten, fruit, vlees of verse producten, die dan meestal lokaal worden geproduceerd, aan de man te brengen op basis van de prijs, doet dat altijd pijn. Eigenlijk zou het kwaliteitsproduct daar moeten primeren en zou het element kwaliteit in promoties van een grotere waarde moeten zijn dan het element prijs. Wanneer men ‘bradeert’ met de prijzen, is het enige slachtoffer de primaire producent.

De vraag om uitleg is afgehandeld.