Gevolgen olie-embargo

1 Hoe afhankelijk is Europa van de Russische olie?
Europa is wereldwijd de grootste ­afnemer van Russische olie. Vorig jaar voerden de EU-landen in totaal 15 miljoen ­vaten per dag in. Daarvan kwamen 3,5 miljoen vaten (zo’n 23 procent) uit Rusland. De cijfers slaan op zowel ruwe olie als ­afgewerkte producten.

2 Voert België veel Russische olie in?
Volgens de recentste cijfers maakt Russische olie 22 procent van onze invoer uit, meldt Thijs Van de Graaf, ­professor Internationale Politiek aan de UGent en expert energie en geopolitiek. Ook hier gaat het om een mix van ruwe olie en afgewerkte olieproducten. Kijken we puur naar de ruwe olie, dan is onze ­afhankelijkheid van Rusland wel groter. In 2020 was net geen 30 procent van onze ­totale import van ruwe olie van Russische origine. Daarmee is het met grote voorsprong onze belangrijkste olieleverancier. De marktaandelen van de nummer twee (Saudi-Arabië) en nummer drie ­(Nigeria) bedroegen respectievelijk 18,5 en 8,5 procent. De VS waren goed voor 7,8 procent.

3 Wat zijn de alternatieven voor Europa?
Als de oliehandel tussen de EU en Rusland volledig zou stilvallen, zou een andere leverancier gevonden moeten worden voor ongeveer 3 miljoen vaten ruwe olie en 1 miljoen vaten olieproducten ­zoals diesel, benzine en nafta (een grondstof voor de chemie-industrie, red.). Volgens de Brusselse denktank Bruegel is het niet duidelijk of andere olieproducenten in staat of bereid zijn om dat tekort aan te vullen.

Er zijn ­afspraken tussen de Opec-landen en Rusland om de oliekraan maar beetje bij ­beetje verder open te draaien
Het oliekartel Opec heeft in theorie een reservecapaciteit van maximaal 4 miljoen vaten per dag. Maar of de Opec-leden ­bereid zijn om hun olieproductie snel op te voeren, is zeer de vraag. Er zijn zelfs ­afspraken tussen de Opec-landen en ­Rusland om de oliekraan maar beetje bij ­beetje verder open te draaien à rato van 400.000 olievaten per dag. Volgens het ­Internationaal Energieagentschap ligt de productieverhoging in de praktijk nog een pak lager. Ook de Verenigde Staten ­kunnen een mogelijk alternatief bieden. De olieproductie daalde er bij het begin van de pandemie abrupt met circa 3 miljoen vaten per dag. Die terugval is ondertussen gehalveerd. Ten slotte is het uit­kijken of de EU-landen hun strategische oliereserves willen aanspreken.

Bij de Belgische oliereder Euronav ­wijzen ze erop dat het logistiek alvast geen probleem is om massaal olie vanuit ­andere regio’s aan te voeren. ‘Dat is ­momenteel al aan de gang’, zegt woordvoerster Ilse Derijck. De uitvoer van ruwe olie vanuit de VS is nu al met meer dan 1 miljoen vaten per dag gestegen. Ook ­vanuit het Midden-Oosten wordt al meer olie naar Europa ­getransporteerd.

Daarvoor zullen er wel meer mammoettankers ingezet moeten worden. De Russische olie wordt in hoofdzaak met kleinere tankers vervoerd.

4 Waarom kiest Europa voor een ­geleidelijke invoering van een ­olie-embargo?
Omdat verschillende landen in Centraal-Europa, zoals Hongarije en Slovakije, fel afhankelijk zijn van de Russische olie. Die wordt er aangevoerd via een pijpleiding. Dat er geen embargo op korte termijn komt, heeft echter ook veel te ­maken met Duitsland. Dat krijgt zo de tijd om alternatieven te zoeken voor zijn ­aanzienlijke invoer. Duitsland maakt zich sterk dat het vanaf 2023 een EU-embargo kan doorstaan.

Het Internationaal Energieagentschap (IEA) sloot half maart echter niet uit dat de Russische aanvoer de komende maanden al zou kunnen dalen met bijna 3 miljoen vaten per dag, onder meer door een ­zogenaamde zelfsanctionering in de oliehandel. Verwacht wordt dat de vrees onder oliehandelaars om hun vingers te branden aan Russische olie almaar groter zal ­worden. Ze denken daarbij aan hun reputatie, maar vrezen tegelijk dat ze hun Russische olie niet meer verkocht krijgen.

Dat alles resulteerde half maart al in een ongeziene korting van bijna een kwart van de Russische Oeral-kwaliteit tegenover de Noordzeeolie, de belangrijkste prijs­barometer voor de wereldwijde olie-industrie.

5 Hoe groot is het risico op een ­olietekort in Europa?
‘Europa kan zonder Russische olie, maar er zullen aanzienlijke coördinatie- en logistieke problemen aangepakt ­moeten worden’, luidt de conclusie van een ­recent rapport van Bruegel. Concreet betekent dit dat Europa en de VS zeer nauw zullen moeten samenwerken om de Amerikaanse reservecapaciteit beschikbaar te stellen aan Europa. Tegelijk zullen ze de druk op het oliekartel Opec moeten opvoeren.

6 Wat zijn de gevolgen voor Rusland?
In 2021 was de uitvoer van ruwe olie en aardolieproducten goed voor 37 procent van de Russische exportinkomsten. Toen bedroeg de olieprijs gemiddeld 71 dollar per vat. Dit jaar ligt de gemiddelde prijs een pak hoger. Het aandeel van olie in de Russische export zal dus wellicht heel wat hoger liggen.

7 Welke impact kan een embargo ­hebben op de olieprijs?
Een zeer geleidelijke invoering van een olie-embargo zal wellicht niet leiden tot veel hogere olieprijzen, zegt Thijs Van de Graaf. Daarbij komt dat de vraag vanuit China naar olie gedaald is door de grote covid-uitbraak en de daarmee samenhangende drastische quarantainemaatregelen. Daardoor wordt de olieprijs nu al gedrukt. Sinds de Russische inval in Oekraïne is de prijs al gezakt van 127 dollar naar om en bij de 100 dollar per vat.

Al die olie vervoeren zal wel duurder worden, verwacht Euronav, omdat er veel grotere afstanden afgelegd moeten ­worden vanuit het Midden-Oosten en de VS. Een groot deel van de Russische ­olie-invoer met tankers gebeurt vanuit ­havens aan de Baltische Zee.