Economische gevolgen voor Vlaanderen van de oorlog in Oekraïne

De heer Vanryckeghem heeft het woord.

Voorzitter, minister, collega’s, we hebben het gisteren en vorige week in de plenaire vergadering al grondig over de oorlog in Oekraïne gehad. Wat de mensen daar meemaken, is onwezenlijk. Wij, onze generatie en de mensen die jonger zijn dan wij, kunnen zich onmogelijk voorstellen wat oorlog is. Ik ben er zeker van dat bij ieder van ons de gedachten bij iedereen zijn die door deze oorlog geraakt wordt.

Ik moet toegeven dat het me wel deugd doet om te zien dat er zoveel solidariteit is bij de Vlaming. Ik merk ook als burgemeester dat de wil van de burgers om te helpen, ontzettend groot is.

Ook bij heel wat Vlaamse ondernemingen is de solidariteit immens. Veel Vlaamse bedrijven zijn namelijk acties gestart om materialen en geld in te zamelen voor de slachtoffers van de oorlog in Oekraïne. Hoewel de hulp en de solidariteit immens is, is de bezorgdheid bij heel wat Vlaamse ondernemers ook groot. Uit een enquête van het Vlaams netwerk van ondernemingen (Voka) bij meer dan vierhonderd Vlaamse bedrijven blijkt dat acht op de tien Vlaamse ondernemingen verwachten dat de oorlog in Oekraïne ook een negatieve impact zal hebben op hun activiteiten. 

Uit die enquête van Voka blijkt dat veel bedrijven worstelen met verstoorde aanvoerketens. Die kregen een extra dreun door het conflict in Oekraïne. 80 procent van de Vlaamse bedrijven ervaart problemen bij de toelevering van basisproducten.

Het blijkt ook dat de uitvoer naar Rusland en Oekraïne volledig is stilgevallen. Dat zegt meer dan de helft van de bedrijven die naar beide landen uitvoeren. Bij de helft van die bedrijven is ook de invoer volledig gestopt. Betalingsmoeilijkheden, de onzekerheid over leveringen, de onzekere geopolitieke situatie en de economische sancties hinderen de handel erg.

Een deel van de bedrijven gaat op de rem staan. Een kwart verlaagt zijn investeringsplannen. Een op de zes ondernemingen schroeft zijn aanwervingsplannen terug. Van de bedrijven die nog willen aanwerven, geeft bijna 89 procent aan dat ze moeilijk geschikt personeel vinden. De krapte op de arbeidsmarkt blijft structureel.

Ik heb enkele vragen, minister.

Hebt u al zicht op de gevolgen van de oorlog op de economie in Vlaanderen?

Op welke manier zullen we vanuit Vlaanderen klaar zijn om de economische schokken van de oorlog in Oekraïne op te vangen?

Wordt er samengewerkt met de federale collega’s en de andere deelstaten om onze economie te beschermen tegen heel grote problemen?

Minister Crevits heeft het woord.

Dank u wel voor de vraag, collega. Gisteren hebben we in de commissie Landbouw ook al vragen gekregen over de impact op de landbouw. Er is eigenlijk een afspraak gemaakt om op gezette tijdstippen een gedachtewisseling te houden voor mij, voorzitter. De agenda is natuurlijk aan het parlement, maar voor mij het zou het wel handig zijn als we momenten zoeken om nu en dan de stand van zaken te bekijken rond de hele impact op economie en werk.

Het is nu nog moeilijk om de globale economische impact in te schatten, collega Vanryckeghem, dat zult u wel begrijpen.

Uit een allereerste analyse zien we dat er voor Vlaanderen drie topcategorieën van goederen zijn voor wat betreft het aandeel van Rusland in de import.

Punt één is: ‘diamonds are a girl’s best friend’. 10 procent van de invoer van diamanten is rechtstreeks afkomstig van Rusland. 8 procent van de Vlaamse invoer van minerale producten is rechtstreeks afkomstig van Rusland. Het gaat dan in niet onbelangrijke mate over de invoer van olie en aardgas. 5,5 procent van de Vlaamse invoer van hout, houtskool en houtwaren is ook rechtstreeks afkomstig van Rusland.

Die drie topcategorieën dekken 85 procent van de Vlaamse import uit Rusland af. De invoer van alle andere productcategorieën vanuit Rusland naar Vlaanderen heeft een lager aandeel in de totale invoer, tussen 0 en 1 procent.

Het gaat hier natuurlijk over macrogegevens. Voor specifieke bedrijven of nichesectoren is de afhankelijkheid natuurlijk veel groter. Ik heb me nu beperkt tot de algemene grote lijnen.

De risico’s en de gevolgen voor de Vlaamse economie hangen af van de duur van het conflict. Gisteren hadden we wat hoop dat er vredesonderhandelingen bezig waren. Quasi op hetzelfde moment, denk ik, werd er een groot bombardement uitgevoerd, waar men nu over discussieert wie wat gedaan heeft. Maar het is natuurlijk zo dat hoe sneller dit conflict beëindigd kan worden, hoe beter. 

We zien ook sterk stijgende prijzen van grondstoffen en energie. Dat heeft vervolgens een effect op de inflatie en op de concurrentiepositie van Vlaanderen.

De economisten van een aantal banken spreken van een negatief effect op de groei voor België van circa 1 procent in 2022. Ook de Europese Centrale Bank (ECB) heeft haar voorspellingen wat naar beneden bijgesteld.

Hoe gaan we daar mee om? Collega’s, ik wil eerst en vooral meegeven dat we op 25 maart een industrieforum hebben, met de Vlaamse Regering. De positie van onze industrie en de gevolgen van de oorlog in Oekraïne zullen besproken worden met de belangrijkste federaties: Agoria, Essenscia, de Federatie Voedingsindustrie (Fevia) en Fedustria. Dat gebeurt dus op 25 maart, om de vinger aan de pols te houden.

Twee, er wordt absoluut samengewerkt met de federale collega’s. Er is overleg met de deelstaten opgestart binnen de Interministeriële Economische Commissie (IEC). Dat orgaan brengt ook onze administraties samen. Het is niet de eerste keer dat we voor bijzonder uitdagende economische situaties staan, in de IEC moeten we ook afspraken maken.

Vooruitlopend op wat Europa wellicht zal beslissen, hebben we nu al in Vlaanderen beslist om de instrumenten van de Participatiemaatschappij Vlaanderen (PMV), het Agentschap Innoveren en Ondernemen (VLAIO) en Flanders Investment & Trade (FIT) ter beschikking van getroffen bedrijven te stellen door hen zo goed mogelijk te ondersteunen. Enerzijds kunnen leningen – in het bijzonder de lopende overbruggingslening – en waarborgen ingeroepen worden om in te spelen op liquiditeitsnoden. Binnen de Vlaamse Regering hebben we ook afgesproken om 100 miljoen euro extra te voorzien voor liquiditeitsfinanciering. Anderzijds kunnen bedrijven ondersteuning krijgen voor kennisversterking via de kmo-portefeuille of de kmo-groeisubsidie om zich ook op andere afzetmarkten te heroriënteren.

Zoals gezegd collega’s en in het bijzonder collega Vanryckeghem, er moet nog veel in kaart gebracht worden. Dat loopt via twee sporen. Enerzijds maakt ons beleidsdepartement Economie, Wetenschap en Innovatie (EWI) macro-economische analyses. Daarnaast is VLAIO in nauwe samenwerking met FIT, het eerste aanspreekpunt voor onze bedrijven om concrete problemen te signaleren.

De bedrijven zelf – dat is nog kersverse info – signaleren dat er vooral heel wat onduidelijkheden zijn in verband met de sancties. Er zijn vragen over producten die onder de sancties vallen, welke douaneformaliteiten gevolgd moeten worden, wat de gevolgen zijn voor internationale betalingen, enzovoort. Dit is niet enkel in Vlaanderen zo, dat is ook in andere Europese lidstaten het geval.

Daarnaast is het grootste probleem het transport naar en van Rusland en Oekraïne omdat rederijen weigeren uit te varen, het wegtransport bijzonder moeizaam loopt en het luchtverkeer afgeleid moet worden wat leidt tot grote meerkosten, enzovoort.

Op veel terreinen is er nu onduidelijkheid, er zijn heel veel vragen, maar zoals gezegd overleggen wij superintens. We hebben ook al een aantal maatregelen genomen, maar de komende weken zal dat ook nog verder geïntensifieerd worden.

De heer Vanryckeghem heeft het woord.

Minister, dank u wel voor uw antwoord. Het is heel goed om op regelmatige tijdstippen hier in deze commissie op deze problematiek terug te komen, net zoals we deden in de covidpandemie, en verder goed op te volgen. Want ik vrees, en ik ben geen pessimist van nature, dat het economisch bloedbad in zeer diverse sectoren wel eens enorm zou kunnen zijn, van de landbouw over de warme bakker tot ArcelorMittal. Voorzitter, het is dus goed dat we dit heel regelmatig opnieuw agenderen in onze commissie Economie. 

Mevrouw Malfroot heeft het woord.

Collega’s, ik vind het ook een heel terechte vraag van de heer Vanryckeghem. Ik heb onlangs ook een gelijkaardige vraag gesteld in deze commissie. Maar wat me vooral zorgen baart, is de evolutie die we momenteel doormaken. Als je de kranten erop naleest, dan gaat elke sector eigenlijk aan de alarmbel trekken. De frituristen hebben problemen omdat de prijs van de olie onbetaalbaar wordt. Als je dan het verhaal van de bakker hoort, dan zal men binnenkort 5 euro voor een brood moeten vragen. Als je leest hoe het eraan toegaat in de horeca, dan zou een pintje binnenkort 3 euro kosten. Ik vrees natuurlijk dat dat voor de consument onbetaalbaar wordt. Ik begrijp het standpunt van de handelaars omdat zij ook met die hoge kosten zitten die zij dan natuurlijk ook moeten doorrekenen.

Minister, ik vraag me af in welke mate wij kunnen voorzien in alternatieve grondstoffen. Of op welke manier kunnen we minder afhankelijk worden van andere landen en ondersteuning bieden via bijvoorbeeld wetenschappen of innovatie of zelfs via uw ander departement, Landbouw, om te zorgen dat we meer zelf kunnen gaan produceren, zodanig dat een deel van die grondstoffen hier bij ons gemaakt worden en dat die minder doorgerekend moeten worden aan de consument?

Mevrouw Gennez heeft het woord.

Er zal nog heel veel inkt vloeien over de impact van deze oorlog aan de rand van de Europese Unie op Europa, geopolitiek maar ik denk ook vooral economisch en menselijk. De Vlaamse Regering heeft vorige week een actieplan aangekondigd om Oekraïense vluchtelingen maximaal te kunnen opvangen en integreren op onze arbeidsmarkt. Ik denk dat dat een goede zaak is want het gaat over tijdelijk ontheemden, mensen met tijdelijke bescherming, die echter wel het recht hebben om te werken. De aantallen die we vandaag zien toekomen op de Heizel zijn niet alleen hartverscheurend, het wordt ook voor onze lokale besturen zeer zwaar om dragen.

Ik denk dat VDAB maximaal moet worden uitgerust om toch al in een eerste fase snel aan de slag te gaan, voor mensen die dat kunnen en willen, want dat is allemaal niet zo evident met de beelden uit Oekraïne die op het netvlies gebrand zijn. Ik denk dat het heel belangrijk is dat de mensen bijna rechtstreeks van de Heizel de weg vinden naar VDAB, digitaal maar ook fysiek, zodat in kaart kan worden gebracht wat mensen kunnen en willen doen. Het zijn voornamelijk vrouwen met kinderen die op dit moment in België toekomen maar ik denk dat we op alles voorbereid moeten zijn.

Wat onze bedrijven betreft, focust het antwoord vooral op de export maar ik denk dat er ook in de aanvoerketens en de import in tweede orde veel zwaardere gevolgen zullen zijn. Dus ook daar zou ik durven pleiten, een beetje in lijn met wat het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO) al heeft gevraagd, om bij de administraties EWI en VLAIO heel duidelijk aan te geven welke bedrijven vragen hebben rond export, import, toelevering, en hen maximaal te ondersteunen.

De heer Gryffroy heeft het woord.

Ik denk dat collega Malfroot wel een punt heeft dat we op er op middellange en lange termijn voor moeten zorgen dat we minder afhankelijk zijn.

Mijn vraag is heel specifiek of er een taskforce bestaat, binnen Vlaanderen of misschien zelfs eerder binnen Europa, waar Vlaanderen bij kan aansluiten, wanneer het gaat over de cascade van toelevering van grondstoffen uit Oekraïne en Rusland. Tarwe en zonnebloemolie zijn directe producten maar ik lees ook dat er binnenkort een gebrek kan zijn aan nikkel en neon. Dat zijn producten die worden gebruikt in halftechnologische producten die later moeten worden gebruikt bij de assemblage van machines enzovoort. Op die manier creëert men een cascade waarbij men misschien pas binnen een aantal maanden zal zien dat er een leveringsprobleem is omdat de eerste basisgrondstoffen niet kunnen worden geproduceerd doordat de grondstoffen niet uit die landen kunnen worden aangevoerd.

Is er een taskforce die dit in kaart brengt?

Er is geen onderwerp in Vlaanderen waar geen taskforce over bestaat, collega Gryffroy. Ik zou me dus geen zorgen maken.

Mevrouw De Vreese heeft het woord.

Collega Gryffroy heeft terecht nog een aantal vragen gesteld. Ik denk inderdaad dat het interessant zou zijn om op regelmatige basis van de minister uitleg te krijgen over de maatregelen die worden genomen om zowel de impact op onze economie en bedrijven als de impact op de gezinnen te beperken. Voorzitter, we kunnen dat misschien in de regeling der werkzaamheden bespreken.

Minister, ik ben er alvast van overtuigd dat u ook deze crisis zeer vastberaden en op de juiste manier zult aanpakken. De mensen rechtstreeks van de Heizel naar VDAB sturen zou ik een beetje vreemd vinden. Ik denk dat heel wat mensen met een heel andere optiek naar hier zijn vertrokken. Dat zijn mensen die gevlucht zijn en die niet in eerste instantie gekomen zijn met de mindset om binnen de Europese Unie te werken. Maar ik denk wel, collega Gennez, dat het zeer terecht is om te vragen dat VDAB klaar zou staan zodra die mensen daar klaar voor zijn – er is een arbeidskrapte – om ook die mensen in te schakelen. Ik denk dat daarvoor een zeer groot draagvlak bestaat bij de verschillende partijen.

Ik wil eerst al even antwoorden op de roep om een gedachtewisseling. We hebben dat net al even bekeken. We zullen dat doen op de eerste donderdag na de paasvakantie. Ook alle vragen om uitleg die tot nu toe werden ingediend, zal ik daarnaartoe verwijzen. Ik denk dat er een meer interessante discussie te voeren is in het kader van een gedachtewisseling, dus dat gaan we op die manier inplannen.

Minister Crevits heeft het woord.

Collega De Vreese, ik had zelf ook voorgesteld om het via gedachtewisselingen te doen, omdat het dan een beetje gestructureerd is. Collega Vanryckeghem, wat de economische info betreft, het is nu eigenlijk heel vroeg om op die vraag te antwoorden, omdat wat binnenkomt zeer anekdotisch is. We moeten daar dus wat structuur in krijgen. De heer Gryffroy had het over een taskforce voor de stromen. Wij zijn net de hele keten aan het bekijken. Het start bij het graan en het eindigt bij het brood. Ik denk dat het collega Malfroot was die dat voorbeeld gaf. Het gaat echter niet alleen daarover. Er zijn grondstoffen die internationaal volop beschikbaar waren en die nu plots schaars worden. Het is een hele opdracht om in kaart te brengen waar precies dat allemaal zijn effecten heeft.

We hebben het gisteren in de commissie Landbouw trouwens ook al uitgebreid gehad over de rol van Europa in deze discussie: de uitdagingen voor de waardeketens, de toelevering van grondstoffen... We moeten ervoor zorgen dat we intra-Europees autonomer worden, vind ik. Ik wil geen oorlog zoals met de mondmaskers, waarbij men bijna de vrachtwagens aan de grenzen tegenhield om ze van elkaar af te pakken. We moeten toch echt wel proberen om dit op Europese schaal aan te pakken. Collega Malfroot, dat staat trouwens ook centraal op de Landbouwraadbijeenkomsten die nu volgen en waarvan er maandag alweer eentje is.

Dan zijn er de vragen omtrent Werk. Collega Gennez, dat is een beetje vroeg. U hebt het misschien nog niet gezien, maar gisteren is er een nieuwe landingspagina van VDAB gelanceerd waar alle werkgevers al terechtkunnen met hun vacatures. Die is in het Oekraïens vertaald. We gaan ervoor zorgen dat mensen die uit Oekraïne komen, alle info krijgen. Ik wil echter toch een persoonlijke bedenking maken, die in de lijn ligt van wat collega De Vreese zei. Die mensen hebben alles achtergelaten wat ze hebben. Soms zijn ze over de grens gestrompeld, om dan tot bij ons te geraken. Die zijn gevlucht voor oorlog. Ik vind dat opvang en psychosociale begeleiding nu in eerste orde prioritair zijn. Ik heb een verhaal gehoord van mensen die hier aankwamen en een dag later al in de slagerij of zo aan het helpen waren. Ik vind dat echt niet oké. We moeten ons nu eerst richten op wat die mensen hebben meegemaakt.

Vanzelfsprekend is er een heel groot aanbod aan jobs. We moeten goed screenen: wat zijn de capaciteiten van mensen, wat kunnen ze? Qua diploma’s zal het National Academic Recognition Information Centre (NARIC) snel zijn werk moeten doen. Bijvoorbeeld voor mensen die zorgdiploma’s hebben, zou het fantastisch kunnen zijn dat ze daar ook aan de slag kunnen. Die mensen moet echter ook tijd worden gegeven om eventjes op adem te komen. Dat is ook mijn verzoek.

Met VDAB loopt nu fase 1, tot 1 april. Dat is dus de fase van de webpagina en het bundelen van informatie. Vanaf 1 april moeten we ook bekijken hoe de bemiddeling, de prescreening, de screening kunnen worden opgestart. Voorzitter, het lijkt me dus inderdaad goed dat we de eerste donderdag na de paasvakantie daarover ook eens een diepgaande gedachtewisseling houden. We zullen dan ook een goed zicht hebben, ten eerste op de stand van de oorlog, maar ten tweede ook op de profielen van de mensen die binnenkomen. Het zijn vooral dames met kinderen. Die kindjes moeten ook onderwijs krijgen. Dat is dus echt ‘multicomplex’. Ik doe dus toch een oproep om alles op een zeer menselijke wijze te bekijken.

De vraag om uitleg is afgehandeld.