Vraag naar meer werkbare regels en een menselijker beleid ten aanzien van de landbouw

De voorzitter

– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.

De heer Coenegrachts heeft het woord.

Minister, een paar weken geleden, op woensdag 23 juni, kreeg u bezoek van een delegatie van het Algemeen Boerensyndicaat. Zij hebben u een pamflet overhandigd met de titel ‘Genoeg is genoeg’. Dat vat de inhoud zowat samen. Met dat pamflet wilden ze u rechtstreeks aanspreken om de landbouwgemeenschap weer een perspectief te geven voor de toekomst.

We weten allemaal dat de landbouw in zwaar vaarwater zit. Dossiers zoals het Mestdecreet, de stikstofproblematiek, enzovoort, en ook het vergunningenbeleid, waarop al die problemen natuurlijk een effect hebben, maken het nog moeilijker, en daar komt nu nog PFOS bij. De economische perspectieven zijn weinig rooskleurig. De rechtszekerheid wordt ondermijnd. En daarbij zijn er ook de controles, die absoluut noodzakelijk zijn maar die op het terrein vaak als te stringent worden ervaren.

Uit de cijfers van Boeren op een Kruispunt blijkt dat boeren het steeds moeilijker hebben. Ze zoeken vaker hulp.

Daarom vraagt het Algemeen Boerensyndicaat (ABS) aan de overheid – dus aan u en aan ons – om de boeren te helpen het geweer van schouder te veranderen en werk te maken van een menselijkere en werkbaardere boerenstiel. Natuurlijk kunnen wij niet met alles helpen, maar wel met de aard van de regelgeving, door een minder complexe regelgeving op te leggen en meer rekening te houden met de landbouwer die in de praktijk staat.

Minister, hoe reageert u op het pamflet?

Zult u samen met uw collega’s van Landbouw en Dierenwelzijn nagaan op welke manier u kunt ingaan op sommige of op alle verzoeken?

Zult u inspanningen doen om de perceptie rond landbouw, het ‘agribashing’, tegen te gaan en om een positiever beeld van de landbouw te helpen ophangen, zodat ook het mentale welzijn van landbouwers en hun familie kan worden verbeterd?

Wat kunnen we doen om meer werkbare regels op te leggen en de toepassing ervan op een strenge, correcte maar pragmatische manier te controleren?

Voor het PAS-dossier (Programmatische Aanpak Stikstof) zal natuurlijk het flankerende beleid bepalend zijn. Hebt u al zicht op de aanpak daarvan en de manier waarop we rechtszekerheid kunnen bieden aan de landbouwondernemers?

Minister Demir heeft het woord.

Collega Coenegrachts, ik heb inderdaad met veel aandacht en interesse geluisterd naar de bezorgdheden en verzuchtingen van het ABS en de landbouwers. Ik doe dat continu, zoals u weet. Ik kom ook heel veel op het terrein. Ik begrijp de vraag over de rechtszekerheid en over de toekomst. Dat is belangrijk.

Wij hebben van gedachten gewisseld over stikstof, de waterkwaliteit, de uitdagingen waarvoor we staan. Het is van groot belang om deze dossiers samen aan te pakken en de heikele dossiers niet uit de weg gaan. We moeten kiezen voor rechtszekerheid op de lange termijn. Dat begrijp ik want als de regels continu veranderen, word je daar een beetje tureluur van, als ik het met die woorden mag zeggen.

Wij hebben geregeld contact met Landbouw en Dierenwelzijn om voor de gemeenschappelijke uitdagingen een duurzaam toekomstperspectief en gezamenlijke oplossingen uit te werken. Denk bijvoorbeeld aan de middelen van het Vlaams Klimaatfonds die via het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds (VLIF) ingezet zijn voor energiebesparing en hernieuwbare energie op land- en tuinbouwbedrijven. Met de Blue Deal investeren we in innovatie om de waterschaarste in de landbouw aan te pakken. Ik ben natuurlijk ook voorstander van een geïntegreerde aanpak om een coherent en duurzaam beleid te voeren op langere termijn waarbij we doelgericht te werk gaan en ruimte bieden voor het ondernemerschap van land- en tuinbouwers.

De Vlaamse Regering heeft dit engagement ook op zich genomen in het regeerakkoord. Het VLIF, als onderdeel van het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB), moet een toekomstgericht ondernemersfonds zijn waarmee land- en tuinbouwers worden aangemoedigd om de bedrijfsstructuren te verduurzamen, zodat men samen de uitdagingen van de toekomst kan aangaan en de landbouwers ook weerbaar worden gemaakt tegen marktschokken, wat natuurlijk ook van groot belang is.

Dan was er de vraag of ik inspanningen zal doen om de aanhoudende agribashing tegen te gaan en te zoeken naar manieren waarop het mentaal welzijn van landbouwers en hun familie kan worden verbeterd. Ik denk dat collega Crevits bezig is met een programma rond mentaal welzijn bij landbouwers. Landbouwers hebben individueel natuurlijk geen schuld aan de uitdagingen waarvoor we staan. Zij volgen de regels die er zijn, die werden gemaakt. De complexiteit van de regelgeving komt heel vaak aan bod. Die regels zijn inderdaad heel complex, maar nogmaals, als ik het goed versta, zijn die regels ook altijd in overleg met de sector zelf gemaakt, of met de sectororganisaties, beter gezegd. Ik ben echter de eerste om aan te geven dat dat complex is. Er is een algemene regel, maar je hebt verschillende soorten teelten, zodat bepaalde zaken anders zijn en wat het ook wel complex maakt. Dat is ook de reden waarom die regelgeving heel complex is.

Ik heb in het gesprek ook aangegeven dat ik bijvoorbeeld hun bezorgdheden met betrekking tot het kunstmestregister dat we dit jaar hebben ingevoerd, wel heel goed snap. De landbouwers zijn bang dat er onmiddellijk sanctionerend zal worden opgetreden als ze iets verkeerd ingeven. Ik heb heel duidelijk aangegeven dat dit het eerste jaar is en dat we dat programma sowieso tegen het einde van dit jaar zullen evalueren. Het belangrijkste is dat landbouwers dat gebruiken en invullen, maar het eerste jaar gaan we niet sanctionerend optreden ter zake. Belangrijk is dat we goed bekijken hoe het werkt en of het systeem goed genoeg is. Indien er nog moet worden bijgesteld op het einde van het jaar, dan zullen we dat doen. We zullen dit eerste jaar als een proefjaar voor het kunstmestregister gebruiken. Het allerbelangrijkste is dat zo veel mogelijk landbouwers daarvan gebruikmaken en dat indienen.

Dan was er uw vijfde vraag. Over het flankerend beleid moet nog worden beslist door de Vlaamse Regering. Dat zal natuurlijk ook deel uitmaken van het definitieve PAS-kader. Voor alle duidelijkheid, ik vind het zelf ook belangrijk dat de landbouwbedrijven ook worden ondersteund in die transitie naar landbouwbedrijfsvoering, ook met inpasbaarheid in de omgeving. Het lijkt me dan ook logisch dat er ook flankerend beleid zal zijn ter zake, maar ik ga daar nog niet op vooruitlopen. Dat zal worden besproken in de schoot van de regering zodra dat definitieve PAS-kader met alle elementen ter zake wordt besproken.

De heer Coenegrachts heeft het woord.

Minister, dank u wel. Het is natuurlijk niet zo heel uitzonderlijk dat een landbouworganisatie actievoert. Wat wel opvalt, is de toon en de inhoud. Er spreekt, als ik dat mag zeggen, een zekere radeloosheid uit, wegens die onzekerheid, wegens die complexiteit ook. Ik denk dat niemand in de landbouwsector ontkent dat er zaken staan te gebeuren, en ook moeten gebeuren, dat de landbouw daar ook een rol in te spelen heeft. We moeten echter zo snel mogelijk ook die rechtszekerheid kunnen geven, zoals u inderdaad ook hebt gezegd, zodat opnieuw duidelijk is binnen welk kader een landbouwondernemer zijn onderneming kan uitbouwen.

De complexiteit van die regelgeving is daar natuurlijk een belangrijk element in. Want we willen ook die andere verdienmodellen in de landbouw en ook de kleinschaligere landbouw kansen geven, maar we moeten opletten dat door te complexe wetgeving het speelveld niet beperkt wordt tot alleen de grote spelers, die het aankunnen om de wetgeving te begrijpen en uit te voeren. Het is natuurlijk ook een beetje aan ons, als decreetgevers en als beleidsmakers, om te letten op de complexiteit van die wetgeving.

Wat doen wij via onze inspectiediensten, minister, om vooral in begeleiding van die ondernemers te voorzien, meer dan snel over te gaan tot bestraffingen en correcties, zodat we kunnen zorgen dat, als we problemen vaststellen, daar ook een begeleidingstraject aan vasthangt? In MAP 6 (mestactieplan) was dat bijvoorbeeld voorzien door de Mestbank, maar ik neem aan dat dat een algemene manier van werken zou kunnen zijn van onze inspectiediensten, om vooral vanuit een soort klantgerichtheid de landbouwondernemer te helpen om de wetgeving, waarover we het allemaal eens zijn dat die zeer complex is, ook correct te kunnen toepassen.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Bedankt voor de vraag, collega Coenegrachts.

Minister, collega Coenegrachts heeft de PAS-regelgeving aangehaald. Er is aangekondigd dat er voor de zomer een openbaar onderzoek zou starten voor de voorlopige PAS. Ik heb daar tot nu toe nog niets van gezien of vernomen. Wat is precies de stand van zaken? Zult u erin slagen om dat openbaar onderzoek op te starten? Zo ja, wanneer? Zo neen, wat is de reden van de vertraging?

Mevrouw Rombouts heeft het woord.

Minister, de collega heeft de actie geduid en heeft al gesproken over wat toch opvallend was in dezen, namelijk de radeloosheid in het hele verhaal. Een tweede belangrijke element dat ik heb moeten vaststellen in de actie, is dat u in dezen veelal specifiek bent aangesproken om rond een aantal dossiers actie te ondernemen. We kijken heel vaak naar de minister van Landbouw, maar omgekeerd is er ook heel veel regelgeving en heel veel bevoegdheden die impact hebben op de sector. En in dezen hebben de bevoegdheden in uw portefeuille ook een heel grote impact op de land- en tuinbouwsector.

In de commissie Landbouw hebben we al verschillende keren gesproken over onder andere het initiatief van minister Crevits van de rondetafel over het welzijn van landbouwers, maar in het onderzoek komt heel duidelijk naar voren dat de overheid in dezen zelf een heel belangrijke rol speelt: op welke manier we vertrouwen kunnen geven aan de sector, we hen mee in begeleiding nemen, we met hen een weg afleggen. Momenteel ervaren zij blijkbaar heel veel bedreigingen vanuit de overheid. Ik wil u dus vragen of u als minister, bevoegd voor een aantal departementen, duidelijk dat engagement wilt opnemen in die rondetafel, om vanuit de overheid de druk die daar zit, maximaal weg te nemen. Het gaat dan inderdaad onder andere om de vereenvoudiging van een aantal initiatieven en duidelijkheid rond een aantal zaken. Ik wil u vragen om de koe bij de horens te vatten, minister.

Ik verwijs in dat verband naar een voorgaande vraag van mij, over stikstof. Het ging over bedrijven waarvan, terwijl wij vandaag in onderzoek zijn rond nieuwe regelgeving en een aantal nieuwe regels, de vergunning dreigt te vervallen. Ik heb toen de vraag gesteld dat er een vereenvoudigde procedure zou worden uitgewerkt om hen toch de nodige zekerheid te geven, totdat de overheid haar proces heeft doorlopen, met alle onderzoeken die daarmee gepaard gaan, en een nieuw besluit heeft kunnen nemen, zodat bedrijven ook de kans krijgen om zich aan te passen aan die nieuwe regelgeving. Wat is de stand van zaken om naar een vereenvoudigde procedure te kunnen gaan, om die bedrijven rechtszekerheid te bieden, totdat zij zich effectief kunnen aanpassen aan de nieuwe regelgeving?

De heer Pieters heeft het woord.

Collega, ik dank u voor de vraag. De landbouw wordt inderdaad op korte tijd met heel veel zaken geconfronteerd. Is het nu omdat er voordien veel is blijven liggen? Is het omdat u de zaken oppakt en wilt afhandelen? Is het de tijdsgeest? Het maakt niet uit. In de landbouw kun je niet zomaar ineens het geweer van schouder veranderen. Het is bijna een heel kanon. Ze verdienen begeleiding. Dat kan niet zomaar van het ene jaar op het andere. Hoe zult u samen met uw collega-minister van Landbouw in die mate de landbouw begeleiden dat het allemaal goed verloopt en dat er rust kan komen in de sector?

Ik begrijp heel goed de actie vanuit het Algemeen Boerensyndicaat en ik begrijp ook de  pijnpunten. Maar ik wil toch een paar bedenkingen formuleren bij een aantal van de opmerkingen van de collega’s. Ik heb de regels in de voorbije twintig jaar vaak tot stand zien komen. Als de regels inderdaad vaak zeer complex zijn, dan is dat – de minister heeft het zelf al gezegd – meestal op vraag van de landbouworganisaties zelf. Want over het algemeen vertrekt men in het milieu vanuit een heel simpel principe. Ik neem het Mestactieplan als voorbeeld. Er is te veel nitraat en fosfaat aanwezig in het water, dat moet minder. Daarna maken we een regel die met zevenhonderd uitzonderingen wordt toegepast om ervoor te zorgen dat niemand er veel last van heeft en stellen we twintig jaar later vast dat er nog altijd te veel nitraat en fosfaat in het water zit. Collega Pieters, het zijn in vele gevallen geen recente problemen. We slepen het al heel, heel lang mee. Zolang we regels blijven maken die eigenlijk alleen maar instrumenten vastleggen die op maat zijn geschreven van bij wijze van spreken ieder individueel landbouwbedrijf dat heeft kunnen lobbyen bij de organisatie, zullen we nooit tot een resultaat komen en zal het altijd onverstaanbaar zijn voor de meeste mensen.

Minister, in plaats van decreten met instrumenten vast te leggen, zou het niet veel nuttiger zijn om eens decreten met doelstellingen en resultaten vast te leggen? En dan moet de sector zich daar inderdaad maar aan aanpassen op een verstandige manier. Daar zijn dan ook heel duidelijke normen en regels voor.

En als we die niet halen, ja goed, dan zijn er een aantal dingen die niet kunnen. Maar ik heb al heel lang het gevoel dat we onszelf, elkaar en de overheid een aantal dingen aan het wijsmaken zijn over dat we het met kleine en simpele regeltjes hier en daar nog wel zullen regelen, goed wetende dat het nooit zal lukken. En ondertussen – en dat is het drama – lokken we wel een aantal mensen in het doen van zeer grote investeringen en het overnemen en opbouwen van landbouwbedrijven, in een productiesector waar eigenlijk zo goed als geen gebruiksruimte meer is. Zo creëren we drama's.

Zou het niet veel beter zijn om duidelijk te zijn en resultaten te eisen? En wie niet kan, die kan niet. Dat is dan heel jammer. Maar dan heeft men tenminste geen miljoenen geïnvesteerd in iets waar men geen uitzicht in heeft. Want dat gevoel heb ik vandaag heel vaak in de sector. En daar helpen we niemand mee, en niet het minst een aantal jonge landbouwers.

Minister Demir heeft het woord.

Ik heb er daarnet inderdaad naar verwezen dat de wetgeving, en zeker het Mestdecreet, bijzonder complex is. Dat heeft natuurlijk te maken met het feit dat er heel wat uitzonderingen zijn. MAP 6+ kwam er veel te snel. Voor MAP 7 moeten we met z'n allen bekijken hoe we de zaken kunnen vereenvoudigen. Want als we vereenvoudigen, is het gemakkelijker om te controleren en te handhaven.

Ik vind het heel belangrijk dat dat correct gebeurt. Ik heb dat nog eens aangegeven aan de administratie. De afdeling handhaving geeft normaal gezien eerst een aanmaning. Dat geldt ook voor de Mestbank. Men kan altijd een wederwoord indienen. Er wordt dan overlegd hoe men daarmee verdergaat en of de boete wordt verminderd. Dat systeem wordt altijd gehanteerd. Het spreekt voor zich dat dat op een correcte manier moet gebeuren. Ik heb dat nog eens meegegeven aan de diensten.

Ik ben zeker bereid om de regelgeving te vereenvoudigen. Ik ben de allereerste die graag mee aan jullie zijde staat om dat te doen. Dat zal van de landbouwer opnieuw een landbouwer maken en minder een boekhouder. Het is de afgelopen jaren gigantisch complex geworden, zeker als je kijkt naar het Mestdecreet, dat ondertussen al ik weet niet hoe oud is. Dat heeft ook de waterkwaliteit niet vooruit geholpen. Dat veroorzaakt frustraties bij de landbouwers. Zij zeggen: ‘Wij zijn meer boekhouder aan het spelen dan wat anders, en er is hier geen vooruitgang.’ We zullen dat met het MAP 7 zeer zeker moeten bekijken.

Collega Schauvliege, er wordt heel hard gewerkt aan de opstart van het milieueffectrapport (MER). Wij zijn binnen de regering heel hard aan het werken om de vooropgestelde tijdslijn te blijven hanteren. Ook de sector vindt het belangrijk dat men zo snel mogelijk duidelijkheid krijgt. Dat is goed.

Collega Pieters, het Stikstofarrest was er ineens. Nu ja, ineens. Ik was natuurlijk al maanden daarvoor, bij mijn aanstelling, daarmee bezig. Ook in de beoordeling van dossiers die in beroep bij mij kwamen was ik ook wel eerder aan de strenge kant. Dit zat eraan te komen. Ik begrijp dat het Stikstofarrest extra druk heeft gegeven. We moeten dat oppakken. We moeten werken aan een robuust en rechtszeker kader. Dat zal hopelijk rust brengen. Dat is de bedoeling. Iedereen moet weten waaraan en waartoe. Ik begrijp dat de situatie nu heel penibel en heel moeilijk is, en dat de vergunningen heel nauwlettend worden bekeken. We moeten alles op alles zetten. In de schoot van de regering merk ik dat alle collega’s willen dat we het dossier zo snel mogelijk oplossen. Voorlopig houden we ons aan de vooropgestelde tijdslijn.

De heer Coenegrachts heeft het woord.

Minister, dank u voor de bijkomende antwoorden. We hebben inderdaad samen de opdracht om het voor de landbouwers opnieuw leefbaar en werkbaar te maken in hun bedrijf. Tegelijkertijd is het onze opdracht om ervoor te zorgen dat de milieudoelen gehaald worden. Daar kan het inderdaad soms nuttiger zijn om minder te regelen en misschien iets meer targets op te leggen of doelen te halen en dat over te laten aan de individuele vrijheid van de ondernemer, in plaats van elk aspect van het landbouwbedrijf in een regeltje en een formuliertje en een computerprogramma te gieten. Er is voor ons nog heel wat werk aan de winkel om het in de landbouwsector beter te maken. Er is absoluut nood aan een rechtszeker kader met een werkbare regelgeving. Daar zullen we samen aan werken.

De vraag om uitleg is afgehandeld.