Stijging van de grondprijzen en de gevolgen voor de landbouw

– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.

Mevrouw Coudyser heeft het woord.

Een artikel in de krant is de aanleiding geweest voor deze vraag. Dat artikel gaf eigenlijk al goed de problematiek weer.

Over de jaren heen zien we een steeds snellere stijging van de prijzen van de landbouwgronden, in die mate dat de huidige marktprijzen van landbouwgronden in Vlaanderen niet langer in verhouding staan tot de mogelijke opbrengsten, wat natuurlijk nefast is voor de landbouwers zelf. In het artikel vraagt men zich af hoe dat komt. Het wordt toegeschreven aan de kapitaalkrachtige Vlaming die steeds vaker landbouwgrond aanschaft voor eigen gebruik.

In 2003 zijn de zogenoemde zonevreemde ontwikkelingsrechten in landbouwgebied in Vlaanderen stelselmatig versoepeld. Vandaag kan landbouwgrond voor niet-landbouwdoeleinden worden gebruikt zonder dat daarvoor een vergunning is vereist. Misschien moet dat eens worden bekeken.

In Frankrijk en Wallonië is er een ander systeem. Daar wordt een onderscheid gemaakt tussen landbouwgrond voor landbouw en voor andere doelstellingen. Ik zeg niet dat we die voorbeelden onmiddellijk moeten volgen, maar we moeten toch eens kijken naar dat systeem en nagaan of het een oplossing zou kunnen bieden voor de Vlaamse problematiek. Dat is natuurlijk nooit verkeerd.

Daarnaast werd in het artikel gewag gemaakt van de problematiek van de pacht en de pachtprijzen. Die hinken duidelijk achterop in verhouding tot de prijsstijgingen van de landbouwgronden zelf. De onderhandelingen in de pachtcommissie over de prijzen zitten al sinds 2015 muurvast. De pachtwetgeving is aan herziening toe. Dat was ook al een doelstelling in de vorige legislatuur en het is opnieuw opgenomen in het huidige regeerakkoord. De lage pachttarieven komen als een boemerang terug in het gezicht van de landbouwers, want landeigenaars kunnen door de pachtwetgeving de pacht niet opzeggen. Ze voelen zich geen echte eigenaar meer van hun grond. Ze hebben ook lage rendementen en daardoor zijn ze zeer terughoudend voor pachtformules. De pachtwetgeving brengt de landbouwers veel schade toe. Dat probleem is voldoende gekend.

Minister, hebt u het Waalse of Franse model al eens bekeken? Zitten er elementen in die tegemoetkomen aan de problematiek die we in Vlaanderen kennen? Zou dat een oplossing kunnen bieden? Hoe staat u tegenover een duidelijke bestemming van elk perceel: landbouwgrond voor professionele landbouw of voor zonevreemde activiteiten? Hoe wilt u samen met de minister van Ruimtelijke Ordening en Leefmilieu de problematiek aanpakken die neerkomt op: laat ons de ruimte die al schaars is zo goed mogelijk gebruiken en inzetten waarvoor ze dient, met alle respect voor het feit dat we voldoende ruimte moeten overhouden voor de landbouw? Kunt u een stand van zaken geven van de herziening van de pachtwetgeving? Welke initiatieven hebt u daarrond al genomen? Hoe wilt u een draagvlak tussen alle stakeholders zo goed mogelijk in de plooi leggen om die noodzakelijke herziening toch te kunnen doorvoeren?

Minister Crevits heeft het woord.

Collega Coudyser, dit is een zeer belangrijke vraag, waarop we aan het zoeken zijn naar het juiste antwoord. Ik vind het zeker nuttig om als overheid een zicht te hebben op de evolutie van verkoopsprijzen van gronden.

Elke grondverkoop in België passeert via een notaris, dus het notariaat beschikt over brondata en is goed geplaatst om hierover te rapporteren. Die jaarlijkse rapportering gebeurt via hun koepelfederatie Fednot en biedt een kijk op de prijzen voor landbouwgronden per provincie.

In Wallonië heeft de Waalse overheid daarnaast zelf een eigen prijzenobservatorium opgericht. Voor het monitoren van de prijsevolutie van landbouwgronden is de rapportering van het notariaat op zich afdoende.

Uw tweede vraag gaat over die bestemming. Het uitgangspunt van een goede ruimtelijke ordening lijkt me dat het werkelijke gebruik van een perceel overeenstemt met de planologische bestemming. Op vlak van vergunningsplichtige activiteiten in agrarisch gebied, zoals het bouwen of verbouwen of functiewijzigingen, zijn vergunningverlenende overheden meestal terughoudend als het niet om professionele landbouwactiviteiten gaat. Dat remt de verdere toename van zonevreemde activiteiten in agrarisch gebied af. Maar niet-vergunningsplichtige zonevreemde activiteiten zijn daardoor niet gevat, wat centrale overheidssturing minder evident maakt voor dat type van activiteiten.

Net als bij andere overheidsregels die een kader scheppen voor het sluiten van overeenkomsten tussen twee of meerdere partijen, is het ook voor de Pachtwet belangrijk om een evenwicht tussen de rechten en plichten van de betrokken partijen na te streven. Het blijven uiteraard steeds vrijwillige overeenkomsten: noch pachter noch verpachter is gedwongen om een pachtrelatie met elkaar te starten.

In het regeerakkoord hebben we ons geëngageerd om de pachtwetgeving te hervormen. We brengen die mogelijkheden in kaart maar dat is een van de moeilijkste hervormingen die voor mij ligt in mijn bevoegdheden.

De maximale pachtprijs wordt berekend door het niet-geïndexeerd kadastraal inkomen te vermenigvuldigen met de zogenaamde pachtprijscoëfficiënten. Die coëfficiënten worden telkens voor drie jaar vastgesteld door een pachtprijzencommissie, waarbinnen vertegenwoordigers van grondeigenaars en pachters onderhandelen op basis van de gemiddelde rendabiliteit van de landbouwbedrijven in elk van de landbouwstreken. Als politici weten we dat onderhandelen nooit eenvoudig is, maar tot nu toe is men er steeds in geslaagd om onderling een akkoord te bereiken over de prijscoëfficiënten.

Sta ik in contact met collega Demir? Ik zou het tegendeel niet durven uitspreken, collega Coudyser. Wat een vraag. De grondenproblematiek is een complex gegeven. Ik heb al eerder in deze commissie toegelicht dat we van een overheidswet die louter een kader schept voor vrijwillige overeenkomsten tussen private partijen, niet kunnen verwachten dat die wet ertoe zou leiden dat er meer gronden op de markt beschikbaar komen. We zitten dus met een heel moeilijke spagaat.

De essentie van de grondenproblematiek is niet de Pachtwet, maar dat de vraag groter is dan het aanbod. Heel wat lidstaten kampen met grondverlating, dus niemand is nog geïnteresseerd om een grond te gebruiken, terwijl wij het omgekeerde hebben. Bij ons zijn er voor elke vierkante meter grond heel wat kandidaten. De grondvraag in Vlaanderen neemt toe, het aanbod daalt. De voorbije 25 jaar werd in totaal 23.800 hectare landbouwgrond planologisch herbestemd naar andere bestemmingen zoals natuur, industrie en wonen. Hoewel daar geen allesomvattende cijfers over bestaan, zien we allemaal rondom ons dat ook niet-vergunningsplichtige zonevreemde activiteiten op landbouwgronden toenemen.

De handvatten op vlak van planologische processen en vergunningenbeleid zitten ingebed in het Vlaams Omgevingsbeleid waarvoor minister Demir bevoegd is. Uiteraard verleen ik alle medewerking om nadelige effecten weg te werken in een geliberaliseerde grondenmarkt. Het eerste waarover men je aanspreekt, is de strijd voor de grond en ook de seizoenspacht die op steeds meer plaatsen ontstaat, waardoor je geen duurzaam gebruik hebt van de grond. Dat zijn zaken waar ik met de pachtwetgeving zou moeten proberen iets aan te doen.

Mevrouw Coudyser heeft het woord.

Minister, dank u wel voor het antwoord. De essentie is dat de vraag groter is dan het aanbod. We willen dat inderdaad zo vrij mogelijk houden. Maar het probleem is natuurlijk zeer groot. Onze schaarse grond hebben we nodig, en voor leefmilieu en voor landbouw. Ik denk dat we als overheid ergens zullen moeten ingrijpen. Ingrijpen is misschien een groot woord. Ik denk dat we de gronden die bestemd zijn voor landbouw effectief moeten vrijwaren om aan landbouw te doen en niet aan andere zaken. Ik begrijp dat we nog wel wat werk aan de winkel hebben.

Ik ben het er helemaal mee eens dat het hervormen van de pachtwetgeving een moeilijke zaak is. We moeten het gesprek met alle stakeholders aangaan om tot een consensus te komen. Maar ik besef ook wel dat de pachtwetgeving niet het wondermiddel zal zijn om de problematiek ten gronde op te lossen. Ik lees in het regeerakkoord of in de beleidsnota dat er ook nog andere instrumenten onderzocht worden om gronden ter beschikking te stellen. Vandaar mijn bijkomende vraag: welke mogelijkheden ziet u om daartoe andere instrumenten in te zetten? Is daar al onderzoek naar gebeurd? Wie neemt die onderzoeken op zich? Zijn er goede praktijkvoorbeelden in Vlaanderen of in het buitenland?

Mevrouw Talpe heeft het woord.

De Open Vld-fractie deelt de terechte bezorgdheid van collega Coudyser. U verwijst naar goede praktijken in Frankrijk en Wallonië. Dat verheugt mij.

Minister, u spreekt over een spagaat, wat ik een spreidstand heb genoemd. Er is inderdaad een heel frêle evenwicht enerzijds tussen de ambitie van een multifunctioneel ruimtegebruik, een hoofditem van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen, en anderzijds de hoge nood om het betaalbare landbouwareaal te vrijwaren. Ik ben heel benieuwd hoe u daar samen met uw collega tot een kader zult kunnen komen om onze landbouw toch de nodige zuurstof te geven en om zeker de jonge landbouwers de mogelijkheid te geven hun activiteiten in de sector voort te zetten.

Het Pachtdecreet is inderdaad aan herziening toe. Dat blijft heel lang aanslepen. Ik wil daarbij één zaak benadrukken: als de teeltvrijheid van de pachter wordt beperkt, zal de prijsdruk nog groter worden. Ik hoop dat u die bedenking zeker ook meeneemt. 

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

We weten allen dat de pachtwetgeving moet herzien worden. Maar we moeten er toch voor opletten geen nieuwe regelgeving te bedenken die een negatieve impact kan hebben op de grondprijs. Ik verwijs naar het ontwerp van Instrumentendecreet dat nu op tafel ligt. De contract-convenantbenadering die daarin is opgenomen, is nefast voor de prijs van hoeves. Dat heeft als gevolg dat jonge landbouwers de aankoop van die hoeves niet kunnen betalen. Meer kapitaalkrachtige mensen kunnen dat wel en kunnen de gronden rond die hoeves gebruiken voor andere doeleinden dan landbouw. Ik heb het hier over de zogenoemde ‘vertuining’, ‘verpaarding’ enzovoort. De BB heeft zich daar ook al tegen verzet.

Ik doe een oproep om in deze commissie dat ontwerp heel nauwgezet te bekijken en zeker de impact die het kan hebben op de landbouwprijzen. Ik vraag u, minister, om u daar grondig over te bezinnen en u daarover uit te spreken op het moment dat dit element weer ter sprake komt. De impact op de landbouwsector van die bepaling uit het Instrumentendecreet is immers groot. Het zou jammer zijn dat een maatregel die eigenlijk bedoeld is om hoeves in hun eer te herstellen, net negatief is voor de landbouwsector.

Mevrouw Rombouts heeft het woord.

Voorzitter, collega’s, ik sluit graag aan bij deze vraagstelling. Minister, ik wil u hartelijk danken voor uw antwoord.

Collega’s, de waardering voor de gezonde voeding van eigen bodem is de afgelopen weken en maanden alleen maar gestegen. Ik hoop dat we dat ook kunnen vasthouden. En grond is, zoals de collega’s aanstippen, inderdaad een van de basisbehoeften om effectief aan landbouw te kunnen doen en te kunnen genieten van die voeding.

Ik ben heel blij met de eensgezindheid in deze commissie dat we de grond die is voorbehouden voor landbouw, het agrarisch gebied, ook maximaal ter beschikking  moeten stellen van landbouwers en dat we alle instrumenten vanuit dat oogpunt moeten bekijken. Misschien moeten we zelfs creatief zijn en zoeken naar nieuwe extra instrumenten. Dat is de eensgezinde doelstelling van deze commissie.

Ik ben ervan overtuigd dat we, indien we dat voor ogen houden, elk debat kunnen voeren en tot oplossingen kunnen komen. Ik kijk zeker uit naar de verdere debatten met vooral die doelstelling dat we landbouwgrond effectief maximaal voorbehouden om aan landbouw te kunnen doen en voor onze jonge landbouwers.  

Er zullen nu twee belangrijke elementen, instrumenten op tafel komen. Op het eerste element, minister, heb u al gealludeerd in een vorige vraag, namelijk de definitie van actieve boer. Wanneer privémensen effectief gronden gebruiken, zoals collega Coudyser zegt, is de vraag: hoe zit het met het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) en wat is onze definitie van actieve boer in dezen in het kader van het verleden van Europese landbouwsubsidies? Dat is iets heel belangrijks, dat zeker ook aan bod zal komen tijdens de komende vergaderingen rond het GLB.

Het tweede element is dat er inderdaad een goede pachtwet is, waaraan er wordt gewerkt en waarvoor we tijdens de vorige legislatuur hebben geprobeerd een aantal randvoorwaarden af te bakenen. Dat is niet gelukt, maar in het huidige regeerakkoord is het kader daarvoor wel geschreven. De minister is intern bezig een aantal dingen op te maken.

Tegelijk wil ik nog een overweging meegeven. Wanneer we van mening zouden zijn dat de pachtprijs een reflectie moet zijn van het rendement van de grondprijzen, dan hebben we toch een probleem. De pachtprijscommissie is net een commissie die vertrekt vanuit de rentabiliteit van de landbouwgrond en die kijkt wat voor de landbouwer betaalbaar is om die grond op een economisch rendabele manier te gebruiken. Het feit dat de grondprijzen nu exponentieel stijgen, heeft te maken met andere dingen.

U weet dat grond geen afschrijfbaar goed is, maar een belegging. Het is een alternatief voor lage rendementen op bankrekeningen enzovoort. Mensen die gronden kopen in dezen, doen dat uit speculatieve overwegingen, vooral in functie van het feit dat men verwacht dat de grond in prijs zal stijgen. De jongste twintig jaar is de prijs van de grond verdubbeld. Als je daarnaast het rendement wil van de pacht die wordt betaald door de landbouwer, dan heb je nog een extra element om de prijzen van de grond verder op te trekken.

Het is belangrijk dat we, wanneer we bekommerd zijn om het gebruik van gronden door landbouwers, een systeem hebben om ervoor te kunnen zorgen dat de prijzen binnen een redelijke vork blijven, zodat het voor de landbouwer haalbaar en betaalbaar is om groenten en vruchten te telen op die grond en in die zin een zekere rentabiliteit te hebben. Dat is een overweging, we komen daar nog op terug tijdens de bespreking van de Pachtwet.

Collega’s, ik dank jullie voor het zeer interessante debat. Ik merk dat heel wat neuzen in dezelfde richting staan.

Mevrouw Coudyser, ik ben het er absoluut mee eens dat de reële invulling moet overeenstemmen met de planologische bestemming. In de praktijk zijn er heel vaak discussies die niet zomaar op te lossen zijn. Ik denk dat mevrouw Schauvliege daarvan ook wat voorbeelden heeft gegeven. De overheid wil in het besluit van de Vlaamse Regering (BVR) een tandje bijsteken wat dat betreft.

Zijn er andere instrumenten om gronden ter beschikking te stellen? Ja. Dat kunnen bijvoorbeeld fiscale instrumenten zijn. We stimuleren boeren verder ook om samen gronden aan te kopen. Ik stel vast dat men zich niet zo gemakkelijk verenigt. 

Een van de collega's verwees naar de definitie van de actieve boer. Als we van Europa groen licht krijgen om daarin te diversifiëren zou dat ook wat opportuniteiten bieden om inderdaad steun te kunnen geven, vooral aan de actieve boer.

Collega Talpe, het is zeer essentieel om die teeltvrijheid te vrijwaren, ik heb het al eens gezegd deze voormiddag. Het zit ook verankerd in het regeerakkoord.

Wat de contractconvenantbepaling van collega Schauvliege betreft: ik vermoed dat u het hebt over de problematiek van de agrarische reconversie van leegstaande hoeves. Daar willen we voorrang geven aan het hergebruik van hoeves door actieve landbouwers. Hiervoor zullen we ook de juiste instrumenten moeten ontwikkelen en die effectief laten inzetten door de vergunningverlenende overheid. U hebt daar wel een zenuw aangeraakt die belangrijk is, en die ik ook zeker in het oog wil houden. Ik wil dat ook actief sturen.

Collega Rombouts had het over het vrijwaren van de voedselgronden. Dat is een zeer terechte bemerking, want voedsel is een basisbehoefte die van strategisch belang is. We hebben in de coronacrisis gezien hoe belangrijk het is dat we voeding dichtbij hebben en heel veel lokaal geproduceerde zaken hebben. Grond is daartoe een eerste vereiste, anders zal het natuurlijk moeilijk lukken.

Dan was er de opmerking rond de betaalbaarheid van de pachtprijzen en de betaalbaarheid van gronden. Betaalbaarheid is een van de elementen van toegankelijkheid. Daarvoor wil ik net die pachtwetgeving ook hervormen. De vraag is alleen hoe. Hoe vind ik het juiste evenwicht?

Collega Dochy sprak van een echte boer, niet van een actieve boer. Maar ik ga ervan uit dat een actieve boer ook een echte boer is. Er is in de Europese Raad en de EU over de definitie van een echte boer nog wat discussie. Veel zal daarvan afhangen. Het is op dit ogenblik voor mij niet mogelijk om de zogenaamde sofaboer – vergeef mij het woord – uit de GLB-steun uit te sluiten. Dat zijn boeren die niet zelf voeding produceren. Hier knelt natuurlijk ook een beetje het schoentje.

Mevrouw Coudyser heeft het woord.

Bedankt, ook voor de insteek van de andere collega’s. Ik ben blij dat er in het BVR inderdaad een tandje bij zal worden gestoken, zodat er op onze landbouwgronden aan landbouw wordt gedaan. Is het voor natuur, dan doet men daar andere dingen mee. En dat moet duidelijk zijn. Het moet er ook aanleiding toe geven dat men die landbouwgronden alleen maar koopt om er actief aan landbouw te doen. Daarom is die definitie van actieve landbouwer cruciaal.

Ik ben dus zeer benieuwd naar de verdere ontwikkelingen van het GLB-project en hoe we dat nu precies gaan omschrijven. We zouden daar inderdaad die typisch Vlaamse insteek aan kunnen geven. Want in andere landen is dat natuurlijk een ander gegeven, u hebt het zelf aangehaald: de grondvraag daalt daar, terwijl die in Vlaanderen net stijgt.

Wat de Pachtwet betreft: we zullen dat ook opvolgen. Ik denk dat het daar belangrijk is om ten eerste een draagvlak te creëren bij alle partners, zowel de eigenaars als de landbouwers. Ten tweede moeten we het juiste evenwicht vinden. Als we daar de oplossing voor hebben denk ik dat we op het goede spoor zijn. Maar ik hoor dat de minister daar ook volop mee bezig is. We zullen dat in de toekomst wellicht nog opvolgen.

De vraag om uitleg is afgehandeld.