Drinkwater is een luxeproduct

Hoera, het heeft vrijdagmiddag even geregend: kunnen we opgelucht ademhalen?

“De druilerige regen die nu valt, heeft geen enkel effect op de stand van het grondwater”, zegt Katrien Smet van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM). “Omdat het al geruime tijd warm is geweest, gaat een groot deel van die neerslag meteen verdampen en voor de rest zullen gazon en tuinplanten daarvan profiteren. Maar voor het grondwater zou het weken aan een stuk moeten regenen, geen woeste stortbuien, maar aanhoudende, langzame regenbuien.”

Hoe groot is het watertekort?

“Zoals gezegd, die paar millimeter die zijn gevallen, hebben geen effect”, zegt professor Waterbeheer Patrick Willems van de KU Leuven. “Ik schat dat we op dit moment kampen met een neerslagtekort van 120 millimeter; De lage grondwaterstanden zijn niet enkel een gevolg van de droogte dit jaar maar ook van die van de voorbije drie jaar. Vooral het uitzonderlijk droge 2018 - dat we afsloten met een tekort van 150 millimeter - laat zich nog voelen.”

In Overijse kwam er op Hemelvaartsdag geen water uit de kraan omdat het waterverbruik kort voordien bleek verdubbeld. Waren er elders in Vlaanderen ook piekverbruiken?

“Overijse was een incident waar ook renovatiewerken een rol hebben gespeeld”, zegt Carl Heyrman, algemeen directeur van Aqua Flanders waar de Vlaamse watermaatschappijen onder vallen. “In het algemeen constateren we nu pieken in het waterverbruik die we normaal pas half juli bij de start van het bouwverlof constateren. Dat heeft te maken met de droogte en de warmte van de voorbije weken, maar ook het feit dat veel mensen door de coronacrisis thuis werken, speelt een rol. Het waterverbruik stijgt niet overal. Aan de kust is sprake van een daling, al zal dat de komende weken allicht veranderen met de instroom van tweedeverblijvers. In sommige plaatsen, zoals het centrum van Antwerpen, werd de voorbije periode ook minder water verbruikt. Het meerverbruik, van enkele procenten tot 10 à 15 procent en de jongste dagen zelfs tot 30 procent, situeert zich vooral in landelijke gebieden. Dat komt omdat de regenwaterputten op vele plaatsen droog staan en nu leidingwater wordt gebruikt om gazons te besproeien en zwembaden te vullen.”

Hoeveel drinkwater verbruiken we elke dag?

“De Vlaming gebruikt zo’n 100 liter drinkbaar water per dag, terwijl we het eigenlijk met de helft zouden moeten kunnen stellen, onder meer door regenwater efficiënt te gaan gebruiken”, zegt professor Willems. “We moeten meer en efficiënter water vasthouden. De regen in februari was behoorlijk overvloedig maar 60 procent van die neerslag is gewoon weggespoeld. Dat water is niet in de bodem gesijpeld, hebben we niet opgevangen. Vlaanderen is voor 15 procent verhard en dat is dubbel zoveel als het Europees gemiddelde. Meer verharding betekent dat regenwater minder in de bodem sijpelt en meer wegstroomt in beken en rivieren.”

Hoe duur is drinkwater in vergelijking met vroeger?

“Het is moeilijk om de waterprijs van vandaag met vroeger te vergelijken”, zegt Smet. “Toen kreeg je drie facturen: een van de gemeente, een van de watermaatschappij en een riooltaks. Nu staat alles op één factuur. Water is de voorbije decennia duurder geworden, maar niet extreem. Vandaag betaal je niet alleen voor het drinkwater dat uit de kraan komt, maar ook voor de zuivering van het afvalwater. Vroeger stonden we daar veel minder bij stil, maar drinkwater is vandaag een luxeproduct waar we behoedzaam mee moeten omspringen.”

Sinds woensdag geldt code oranje: is ons drinkwater bijna op?

“Oranje zegt niets over de ernst van de situatie”, zegt Smet. “Met het instellen van code oranje adviseert de droogtecommissie captatieverboden op ecologisch kwetsbare waterlopen. Dat gaat over een heel beperkt aantal bovenbeekjes die nu aan het uitdrogen zijn. Landbouwers kunnen hun velden nog steeds besproeien met water die ze uit andere waterlopen oppompen.” Willems: “Het is wel zo dat code oranje de voorbije twee jaar pas in juli van kracht werd, twee maanden later dan nu het geval is.”

Code rood is nog nooit afgekondigd, wat gebeurt er dan?

Willems: “Dan zullen er harde keuzes moeten worden gemaakt. We zullen dan prioriteiten moeten stellen: kiezen we voor water voor de huishoudens of water voor bedrijven? Met die captatieverboden kiezen we voor de natuur, maar hoe zit dat met de landbouw? Zo’n 45 procent van het Vlaamse drinkwater wordt uit het Albertkanaal gewonnen. Maar als het debiet van de Maas, waar dat water eigenlijk vandaan komt, zodanig laag staat, dan moeten er wel waterbesparende maatregelen komen. Binnenkort zitten we met de Vlaamse droogtecommissie samen om te anticiperen op een scenario van code rood, om te kijken hoe je economie en ecologie met elkaar verzoent zonder de sociale impact uit het oog te verliezen.”

Is de vrees gegrond dat er straks uit geen enkele Vlaamse kraan nog een druppel komt?

“De drinkwatervoorraden staan nog steeds op peil”, verzekert Heyrman van Aqua Flanders. “Maar wanneer er de volgende drie maanden geen spat regen valt, krijgen we een ander verhaal. Waterbedrijven hebben wel - dat is wettelijk verplicht - scenario’s klaar om in zo’n worstcasescenario in essentiële drinkwatertoelevering te voorzien.” Willems: “Geen water meer uit de kraan, ja, dat zou zeker kunnen, maar tegen dat het zover is, zijn in principe al heel wat maatregelen genomen om dat scenario te vermijden.”

Mag ik binnenkort nog mijn gazon sproeien?

“Een sproeiverbod is momenteel niet overal aan de orde en we zijn daar ook voorzichtig mee”, zegt Katrien Smet van VMM. “Als je dat afkondigt, heeft dat meteen een piek in het verbruik tot gevolg. Ik wil nog eens benadrukken: ga spaarzaam om met drinkwater. Je hoeft je auto niet elke week te wassen en een gazon dat in de zomer geel wordt, herstelt vanzelf. Mensen die sprinklers installeren om het grasperk te besproeien met drinkwater: dat kan echt niet. In het veel drogere Spanje doet niemand dat.” Overigens kondigde Vlaams-Brabants gouverneur Lodewijk De Witte vrijdagavond wel een verbod af op niet-essentieel gebruik van leidingwater in 42 gemeenten.

Krijgen we een kurkdroge zomer of wordt het toch nog nat?

“Volgende week wordt het opnieuw droger en warmer, richting 25 graden”, zegt weerman David Dehenauw. “Er zijn signalen dat het begin juni zou regenen, maar het is onduidelijk over wanneer precies en over welke hoeveelheden dat dan zou gaan. Bovendien kunnen die voorspellingen nog veranderen. Daarom dat het ook erg moeilijk is om iets zinnigs over de zomermaanden te zeggen. Volgens de weercomputers is er iets meer kans op droger en warmer dan op natter en kouder weer. Dat soort voorspellingen blinkt niet uit in betrouwbaarheid. De conclusie is dat we dat nog niet weten.”