Continuïteit van de productieketen en protectionistische maatregelen in de zuivelsector

– Wegens de coronamaatregelen werden deze vragen om uitleg via videoconferentie behandeld.

De heer Ongena heeft het woord.

Voorzitter, waar het zeker gekletterd heeft, is in heel veel melkveehouderijen in ons land. Op een affiche in de supermarkt Lidl stond dat ze tijdelijk geen Belgische melk hadden, en dat ze die dan maar hebben vervangen door zeker even kwalitatief hoogstaande Duitse melk. Dat heeft voor heel wat commotie gezorgd in de sector.

Laat ons eerlijk zijn: we weten dat er wel degelijk voldoende Belgische melk aanwezig is. Toen veel melkveehouders dat bericht zagen, moeten er veel van hun kruk zijn gevallen, want op dit moment is er een overaanbod van Belgische melk doordat de horeca gesloten is. Heel veel melkveehouders zien dat natuurlijk ook aan de prijs die ze krijgen voor hun melk. Dat is sowieso al een probleem, en dat wordt nu nog veel scherper. Als ze zo'n affiche onder ogen krijgen, kan ik me indenken dat er heel veel verontwaardigd waren, en terecht.

Mijn vraag om uitleg is door de actualiteit ingehaald, want ondertussen heeft Lidl die affiche ingetrokken en heeft het erop gewezen dat het vooral een probleem van verpakking was. Het toont in ieder geval aan dat er wat aan de hand is in de sector. Dat weten we al langer, maar in dit geval toont het aan dat er echt wel nood is aan een ketenoverleg. Sinds de coronacrisis hebben we allemaal de mond vol van de korte keten, en dan kunnen we ons toch afvragen, als een supermarkt zoals Lidl van haar normale leverancier geen Belgische melk kan krijgen, waarom ze niet korteketengewijs gaan kijken of er op de Belgische markt geen andere mogelijke leveranciers waren. Die zullen er ongetwijfeld geweest zijn, gezien het overaanbod.

Minister, hebt u enige indicatie dat er een tekort aan Belgische melk zou zijn? Zo neen, welke kunnen dan wel de concrete aanleidingen zijn waarom supermarkten als Lidl aangeven dat er geen Belgische melk beschikbaar is? Kan dit te maken hebben, zoals Lidl zei, met een verpakkingsprobleem, of zijn er andere motieven en is er ook een probleem van de druk op de prijzen? Zult u de betrokken partners uit de hele keten aansporen om dit probleem via het ketenoverleg te bespreken en op te lossen? Gaat u initiatieven nemen om supermarkten aan te moedigen om in de filosofie van de korte keten na te gaan in welke mate ze bij problemen, bij andere Belgische, Vlaamse leveranciers en producenten terechtkunnen?

De heer Nachtergaele heeft het woord.

De heer Ongena heeft de situatie geschetst en ik zal proberen om niet in herhaling te vallen. In tijden waarin de zuivelsector wanhopig op zoek gaat naar nieuwe afzetmarkten door een sterk gedaalde vraag in coronatijden lokte de actie van Lidl terecht heel wat vragen op bij de Vlaamse melkveehouder. De heer Ongena verwijst terecht naar de dominante rol van de retailer die druk op de prijzen probeert te zetten en naar de zwakke rol van de landbouwer in het verhaal.

We zien steeds meer protectionistische reflexen opduiken. Dit is in eerste instantie een logische reflex, maar het voorval met Duitse melk in de Duitse supermarktketen Lidl roept op zijn minst vragen op waar de grenzen ervan liggen, nu er overal melkoverschotten zijn.

Minister, hoe evalueert u de continuïteit van de productieketen in de zuivelsector? Zijn er naast de bovenstaande vaststelling nog capaciteitsproblemen vastgesteld? Kunt u een overzicht van maatregelen geven die u als minister hebt genomen om de zuivelproductieketen en de Vlaamse zuivelproducten tot bij de consument te krijgen? Hoe staat u ten opzichte van een grondige evaluatie van mogelijke protectionistische maatregelen in de Europese landbouw na de crisis? Zult u hierop aansturen bij uw Europese collega’s?

Minister Crevits heeft het woord.

Collega’s, dit zijn belangrijke vragen. Ik kan iedereen geruststellen: er is geen tekort aan Belgische melk of geen structureel probleem op vlak van de continuïteit van de productieketen. Integendeel zelfs, de jaarlijkse seizoenspiek in de melkproductie van onze koeien is net aangebroken en zal in de komende weken aanhouden waardoor er zeker genoeg aanbod is.

De Belgische Confederatie van de Zuivelindustrie (BCZ) bevestigde mij dat men er ondanks het uitvallen van een deel van het personeel toch in geslaagd is om alle melk te blijven ophalen op de landbouwbedrijven en ook te blijven verwerken. Het afwezigheidspercentage van werknemers is weer op het normale peil, wat een zeer positieve evolutie is.

De vraag naar consumptiemelk en zuivelproducten is en blijft bijzonder hoog. Het hamstergedrag van in het begin is gestopt, maar de voorraden worden nu opnieuw aangevuld door de winkels. Dat maakt dat de productielijnen die gericht zijn op b2c-producten, momenteel op volle toeren draaien. Voor b2b-producten die worden afgenomen door horeca- of cateringbedrijven, is de situatie compleet anders. Die situatie kan ertoe leiden dat er tijdelijke tekorten van verpakkingsmateriaal voor consumentenproducten kunnen ontstaan, terwijl de stock aan verpakkingsmateriaal voor grotere kartons of bidons onaangeroerd blijft.

Ik kom tot het incident dat de aanleiding vormt van uw vragen. De betrokken retailer had inderdaad een affiche uitgehangen waarop te lezen was dat er geen Belgische melk meer beschikbaar zou zijn. Die boodschap was fout en men heeft intussen ook publiek erkend dat de communicatie onjuist en ongelukkig was. Er was geen probleem met de Belgische melkproductie, maar een tijdelijk probleem van verpakking bij een van de leveranciers. Naar ik vernomen heb, zou het logistieke probleem intussen opgelost zijn. Ik heb geen signalen ontvangen dat het hier om een prijsdispuut zou gaan waarbij de druk op de melkprijzen een rol zou spelen. Het ging om een communicatiefout, althans dat is de uitleg die ik heb gekregen.

Los van dit ene incident loopt de communicatie en samenwerking in de zuivelketen over het algemeen trouwens behoorlijk goed, mede door de oprichting van de brancheorganisatie MilkBE, waarin alle partners samenwerken aan de toekomst van de Belgische zuivelsector. De sterkte van een brancheorganisatie is dat men samen zoekt naar oplossingen die alle schakels ten goede komen.

Mijnheer Ongena, wat uw vraag betreft of er ten aanzien van supermarkten initiatieven zullen worden genomen om te participeren aan de korte keten en het aanbieden van Belgische en Vlaamse producten, kan ik alleen maar met genoegen vaststellen dat er vandaag veel Belgische of Vlaamse producten aangeboden worden in supermarkten die via veilingen of coöperaties tot in de rekken geraken. Korteketeninitiatieven werken met minder tussenschakels, waardoor er minder schakels zijn die elk een marge nemen en de taart dus groter blijft voor de andere schakels. ‘Korte keten’ en ‘lokaal’ is dus niet hetzelfde. Eigenlijk kan men stellen dat de korte altijd lokaal is, maar dat lokaal niet altijd korte keten is.

Mijnheer Nachtergaele, ik deel uw bezorgdheid voor mogelijke protectionistische maatregelen in de Europese landbouw. Ik heb er tijdens deze crisis, op Europese overlegmomenten, altijd op aangedrongen om het vrije verkeer van goederen en diensten binnen de EU in stand te houden. Dit is immers een van de basisprincipes van de Europese Unie. Export naar en import uit andere lidstaten is cruciaal voor de Vlaamse landbouwsector en bij uitbreiding voor onze volledige economie. Het behoud van de interne vrije markt is van groot belang voor onze landbouwers en agrovoedingsketen.

De heer Ongena heeft het woord.

Minister, ik dank u voor uw duidelijke antwoord.

Ik denk dat het probleem van Lidl bij Lidl zelf lag en bij de communicatie. Het is dan ook goed dat u heel duidelijk zegt dat dat heel fout was. Intussen hebben ze dat ook ingezien en hebben ze afstand genomen van hun eigen communicatie.

Los van het incident, is de korte keten niet noodzakelijk de supermarkt, er zijn ook andere initiatieven, maar ik ben er wel van overtuigd dat de supermarkten een cruciale rol spelen in het korteketenverhaal. Er zijn heel wat consumenten die rechtstreeks bij de boer kopen, en door de coronacrisis zelfs meer, maar ik denk dat de korte keten staat of valt met de mate waarin ook supermarkten deelnemen aan het verhaal. Ik kan er dan ook alleen op aandringen om rekening te houden met die supermarkten bij het uittekenen van een ruimer korteketenbeleid.

Het probleem van melk en zuivel is structureler. Sinds het geleidelijk opheffen van de quota was er een uitbreiding van het aantal melkveehouderijen of toch van de capaciteit. Dat zorgt natuurlijk voor een druk op de prijzen voor de melkveehouders, waardoor zij geneigd zijn om de productie nog verder op te drijven om uit de kosten te geraken. Zo komen ze in een vicieuze cirkel of in een neerwaartse spiraal terecht, waardoor de prijzen alleen verder kelderen.

Het wordt dus tijd om toch eens na te denken, en dat wordt geen gemakkelijke denkoefening, over de toekomst van de melkveehouderij en de zuivelsector in het algemeen. We moeten ervoor zorgen dat de melkveehouder een deftige prijs kan krijgen, maar dat zal betekenen dat we daar hervormingen zullen moeten doorvoeren. Minister, hebt u al plannen om een symposium of iets dergelijks te houden zoals ook in andere sectoren gebeurt, om structureel en in overleg met de sector na te gaan hoe de we toekomst en de leefbaarheid van de sector kunnen garanderen? Liggen daarvoor al initiatieven in het verschiet?

De heer Nachtergaele heeft het woord.

(Slechte geluidskwaliteit)

Minister, ik dank u voor uw duidelijke antwoord. Het probleem is inderdaad het overschot aan melk. Ik zag ook de actie van een aantal boeren en het onbegrip van de European Milk Board over de Europese maatregelen. Een aantal weken geleden heb ik de vraag gesteld naar private opslagmogelijkheden. U hebt dat aangekaart bij de Europese Unie en die heeft actie ondernomen. Maar nu is de sector ongerust want het gaat over over  ... (onverstaanbaar) ... en dat blijft voor destructieve situaties zorgen op de markt. Zij pleiten voor het beperken van de productie. Ik had graag gehoord hoe u dat evalueert. Moeten we nog extra productieverminderende maatregelen nemen?

De heer Sintobin heeft het woord.

U hebt het incident toegelicht en er is ook de reactie van Lidl, dat mea culpa heeft geslagen over het incident en de affiche, maar het is natuurlijk niet de eerste keer dat er incidenten zijn met supermarkten, zeker niet met de bewuste keten. Ik denk dat het debat ruimer is dan alleen dit ene incident; het gaat ook over de structurele en problematische manier waarop winkelketens of supermarktketens omgaan met onze land- en tuinbouwers, met de hele sector.

Voorzitter, ik zou opnieuw het debat willen aanzwengelen over het ketenoverleg. Als producenten hun goederen op de markt brengen, blijft er op het einde van de keten zo goed als niets meer over voor de land- en tuinbouwers. Het is een kwestie van de juiste prijs te betalen. Als ik zie hoe sommige supermarkten dag na dag ‘braderen’ met voedsel, voor prijzen die eigenlijk echt niet kunnen, dan is dat eigenlijk een minachting ten aanzien van land- en tuinbouwers. Vandaar pleit ik voor het ketenoverleg met het fameuze – het is natuurlijk een federaal gegeven, dat al dateert van meer dan tien jaar geleden – prijzenobservatorium, dat als bedoeling heeft om land- en tuinbouwers een correcte prijs te geven voor hun producten. Na zoveel jaren staat het nog altijd niet op punt en zo sukkelen we van het ene incident in het andere met die supermarktketens.

Dank u wel, mijnheer Sintobin. We nemen uw suggestie rond het ketenoverleg in elk geval mee in onze verdere werkzaamheden.

Mevrouw Rombouts heeft het woord.

Ik wil mij even aansluiten bij deze vraagstelling. Ik denk dat we de verbolgenheid en het ongenoegen over de campagne die Lidl gevoerd heeft, allemaal delen en dat de campagne een indruk heeft nagelaten, niet het minst bij onze melkveehouders. In één woord: schandalig, niet correct. Lidl heeft dan ook terecht zelf zijn excuses aangeboden.

Minister, ik moet ook wel stellen dat mijn eerste gedachte was: hoe kan dit? We hebben ondertussen ook wel een brancheorganisatie, waarvan ik verwacht dat er een goede samenwerking is, zodat eventuele tijdelijke leveringsproblemen binnen de Belgische verwerkers opgevangen kunnen worden. Ik hoop of ik ga ervan uit dat de campagne binnen die organisatie niet onbesproken is geweest en dat we voorbereid zijn, zodat we klaarstaan om een eventueel toekomstig probleem bij een van de verwerkers binnen de Belgische markt of de Vlaamse markt op te vangen.

Nu, anderzijds krijg ik – en dat maakt het verhaal nog meer dubbel – heel wat positieve signalen vanuit de retailers over de samenwerking tussen retailers binnen een ketenoverleg, in die zin dat er toch wel meer dan anders gekeken wordt naar Vlaamse of Belgische producten, wat zich voor een aantal producten ook vertaalt in een positieve prijszetting. In dat licht wil ik u ook de vraag stellen of er ondertussen al overleg heeft plaatsgevonden, dan wel of u dat eventueel wilt organiseren na de coronacrisis, met alle retailers, met de hele keten, om te kijken welke verschuivingen plaatsgevonden hebben, of er meer aandacht is voor producten van hier, welke positieve invloed dat gehad heeft op de prijszetting binnen de hele keten en of we dat ook kunnen verduurzamen in de toekomst. Ik denk dat onze retailers nu wel hebben kunnen ervaren dat we heel kwaliteitsvolle producten hebben die wel op een goede manier aangeleverd kunnen worden en dat die producten ook gegeerd zijn bij onze consumenten. Ik hoop dat we daaruit kunnen leren en daarom ook de vraag of u al stappen hebt ondernomen dan wel of u dat wilt doen, om zo te gaan naar een verduurzaming van onze producten in onze winkels.

Als laatste element heb ik nog een bezorgdheid waarnaar de collega's ook al hebben verwezen. Binnen de melkveesector is een grote bezorgdheid over de prijsvorming vandaag maar ook over de nazindering die er misschien op langere termijn zal zijn, terwijl iedereen ernaar snakt om dit zo kort mogelijk te houden. Hoe zult u hiermee beleidsmatig mee omgaan? Wordt er ook op langere termijn gemonitord? Worden de maatregelen op langere termijn mogelijk gemaakt om de melkveesector door deze moeilijke tijd te helpen?

De heer Steenwegen heeft het woord.

Ik denk dat we de bezorgdheid over de melkveesector delen, namelijk dat de productie toeneemt en er druk is op de prijs.

Minister, ik heb een concrete bijkomende vraag. U hebt het vroeger gehad over het overleg en dat het bepalen van de prijs en het waarborgen van een zekere prijs voor landbouwers zelf, een federale bevoegdheid is. Er moet een omzetting gebeuren van de verordening inzake oneerlijke handelspraktijken. U verwees toen naar collega Muylle, als ik me niet vergis. Ik denk dat de omzetting moet gebeuren tegen de helft van volgend jaar. Ik wou vragen of er evolutie is en of er nog contacten zijn geweest. Graag een stand van zaken.

Minister Crevits heeft het woord.

Collega's, ik dank u voor uw interesse en voor de aanvullende vragen.

Collega Ongena, het klopt dat heel veel mensen de supermarkten als hét verkooppunt voor voedsel blijven zien. Rechtstreeks bij de boer kopen, is niet altijd evident. Er is de afstand en de tijd. Het engagement van de retailers om zich lokaal te bevoorraden, is ontzettend belangrijk. Je kunt er wel niet omheen dat bij de boeren kopen nog nooit zo populair is geweest, maar daarmee alleen ga je het niet halen. Dat tweede engagement om zich lokaal te bevoorraden, is fantastisch. Ik zag net een mail over de winkels die Israëlische aardappelen verkopen ondanks Belgische overschotten. Je kunt zoiets natuurlijk niet uitsluiten, maar het engagement om je lokaal te bevoorraden, vind ik in deze tijden ook wel belangrijk.

Het gaat natuurlijk over nieuwe aardappelen.

Dat weet ik, maar ik had de kop zien verschijnen. Er staat ook een heel propere uitleg onder over hoe het komt. Het is iemand die zich goed heeft geïnformeerd. Het was om te benadrukken dat het belangrijk is dat er een engagement is om lokaal te kopen.

We gaan in het kader van zowel het GLB als de relance met heel wat sectoren overleggen over de toekomst. Collega Ongena, dus absoluut  ‘ja’ op uw suggestie. Intussen hebben we ook al maatregelen genomen. Zoals jullie weten, ondersteunen we de tijdelijke opslag van melkpoeder, boter en kaas.

Collega Sintobin, het ketenoverleg is een privaat initiatief, geen overheidsorganisatie. Ik ben 100 procent fan van de filosofie die erachter zit. Het is veel beter om samen te werken en win-wins te zoeken dan continu in een conflictsituatie verzeild te geraken tussen verkopers en afnemers. In die zin ben ik zeer ondersteunend voor het ketenoverleg  en ben ikzelf een gelukkige minister als ik een gelukkig ketenoverleg zie. Zeer positief dus.

Collega Rombouts, verwerkers die bijspringen bij elkaar, dat gebeurt al. Er zijn verwerkers die nu al tijdelijk voor andere verwerkers inspringen, bijvoorbeeld de verwerkers die minder afzet hebben door het wegvallen van de horeca. Ze springen bij bij de verwerkers die zich richten op de particuliere consumptie. Uw suggestie is zeker heel positief. We vergeten het soms in deze tijden, maar er zijn zoveel nieuwe dingen die ontstaan: goede voorbeelden die vroeger niet gebeurden of niet bespreekbaar waren en misschien moeten we die wat meer in de kijker zetten.

Collega Rombouts, uw opmerking over de kwaliteitsmelk klopt. Onze Belgische melk is van zeer, zeer goede kwaliteit. Heel de keten volgt hiervoor ook het kwaliteitslastenboek. We hebben een noodmaatregel goedgekeurd om extra tijd te geven om de melk op te halen, maar ik heb vernomen dat er zelfs nog geen gebruik van is gemaakt, en dat ook in deze coronatijden de ophaling nog steeds overal op schema zit. In deze tijden is dat heel sterk van de sector.

De heer Ongena heeft het woord.

De problematiek van melk en zuivel in het algemeen is al verschillende keren aan bod gekomen, en zal ongetwijfeld nog meer aan bod komen. Voorlopig ben ik voldaan.

De heer Nachtergaele heeft het woord.

(Slechte geluidskwaliteit)

Minister, ik ben half voldaan en wil nog een kleine opmerking maken. U had het over protectionistische maatregelen. Enerzijds is er het lokale verhaal, anderzijds is er de vrije markt. Ik wil daarom pleiten voor een grondige studie van de maatregelen die zijn genomen tijdens de coronacrisis, die ingaan tegen … (onverstaanbaar) … zodat we daar zicht op krijgen en lessen uit kunnen trekken voor de toekomst.

De vragen om uitleg zijn afgehandeld.