De verdelging van de Aziatische hoornaar

– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.

De heer Coenegrachts heeft het woord.

Sommige vragen leiden tot conclusies waar ik zelf nooit was achter gekomen: er zijn namelijk in Vlaanderen twee ministers die bevoegd zijn voor bijen. Dat bent u en minister Demir.

Sinds 2017 krijgen we in Vlaanderen te maken met de Aziatische hoornaar. Deze invasieve insectensoort ziet eruit als een grote wesp.

Het enige grote nadeel is dat het een vleeseter is en dat onze eigen bijenpopulatie daar geen antwoord op heeft.

Vanaf de eerste meldingen zijn er door Honeybee Valley initiatieven genomen om nesten op te sporen en te verdelgen. Onze imkers werd gevraagd om gespotte nesten door te geven. Zo konden in 2019 34 nesten worden verdelgd. Al bij al is de situatie redelijk onder controle gebleven. Dat zijn geen spectaculaire cijfers.

Vanaf dit jaar worden er geen projectfondsen meer beschikbaar gesteld om een gelijkaardige bestrijdingsstrategie mogelijk te maken. Enkele lokale instanties hebben aan de imkersbond laten weten dat ze enkel tot verdelging zullen overgaan van gespotte nesten waar een gevaar is voor de bevolking, en dus niet voor de bijen.

De gevolgen zouden kunnen zijn dat onze bijenpopulaties bedreigd worden door deze invasieve soort. Ik zal geen lezing starten over het belang van de biodiversiteit, dat hoeft geen betoog.

Uw collega Demir gaf aan bereid te zijn te investeren in het coördineren van een aanpak, waarbinnen de verschillende bestuursniveaus en organisaties hun verantwoordelijkheid nemen. Ze geeft aan dat voor dit initiatief tot op vandaag nog geen kader voor een gecoördineerde financiering is bekomen.

Wat zijn de mogelijke gevolgen van het wegvallen van de projectfondsen voor de bestrijding van de Aziatische hoornaar op de activiteiten van imkers? Dat valt onder uw bevoegdheid.

Werd hierover overleg gevoerd met de sector?

Sommige landbouwers, vooral fruittelers, werken actief samen met imkers om de bestuiving van hun gewassen te optimaliseren. Verwacht u effecten indien de verdelging van de Aziatische hoornaar niet meer proactief zal gebeuren?

Zult u initiatieven nemen om lokale besturen verder te responsabiliseren?

Hoe staat u tegenover een gecoördineerde aanpak?

Waarom werd de coördinatie tot op vandaag nog niet succesvol geregeld?

Minister Crevits heeft het woord.

Ik wil beginnen met alle lof aan voormalig minister Schauvliege, zij heeft het eerste bijenprogramma opgesteld. Zij had een aantal bevoegdheden die nu gesplitst zijn: Landbouw en Leefmilieu. Vanuit Landbouw hebben we een actieprogramma voor de honingbijen, dat zijn de geteelde bijen. Minister Demir – het zal u niet verrassen – werkt rond de wilde bijen. Uiteraard is er een kruisbestuiving tussen de twee. Maatregelen die positief zijn voor de ene soort zijn dat vaak ook voor de andere soort. Ik hoop, mijnheer Coenegrachts, dat ik zo een beetje de bevoegdheidsverdeling geschetst heb, en hoe het komt dat men andere verhoudingen krijgt nu die bevoegdheden gesplitst zijn.

U hebt me bij de vraagstelling misschien een vies gezicht zien trekken. Dat komt omdat het mij duidelijk werd dat uw vraag niet ging over het mooiste beest ter wereld: de Aziatische hoornaar. Er is ook een Europese variant. Het wordt tijd dat we weer een fysieke commissie hebben zodat we de prentjes kunnen doorgeven. De Aziatische hoornaar is de meest zwarte van de twee, dat is een uitheemse invasieve diersoort die een reëel risico vormt voor de bijenstand in Europa. Qua uitzicht lijkt hij een beetje op de minder agressieve en inheemse Europese hoornaar.

De ene hoornaar is dus de andere niet: wie goed kijkt zal zien dat de Aziatische variant zwart en geel is terwijl onze Europese versie roodbruine tintjes heeft. Momenteel worden de primaire nesten van de Aziatische hoornaar her en der waargenomen. De imkers zullen dus zeer alert moeten zijn bij het monitoren van de eigen bijenstanden.

Via een Citizen Science Project dat met 138.000 euro financieel wordt ondersteund vanuit Economie, Wetenschap en Innovatie en nog loopt tot 15 september 2020, werd een monitoringssysteem uitgerold dat resulteerde in het internetplatform Vespa-Watch. Via dat platform kunnen imkers, burgers, natuurvrijwilligers of bestrijdingsinstanties zoals brandweerkorpsen waarnemingen van Aziatische hoornaars of nesten doorgeven. Op de website kunt u alle spots waar sinds 2017 waarnemingen zijn gedaan, terugvinden.

Het monitoren en op basis van meldingen van burgers en imkers lokaliseren van waar de nesten zich bevinden, is een zaak, een bijhorende verdelgings- of beheerstrategie om een exponentiële toename van de populatie te vermijden, is minstens even belangrijk.

In België behoort de uitvoering van de Europese verplichtingen op vlak van zorgwekkende invasieve soorten deels onder de federale bevoegdheid, als het gaat over import, handel en kweek. Maar het is ook voor een groot deel een gewestelijke bevoegdheid van de ministers van Natuur, als het gaat over toezicht, uitroeiing en beheer. 

De Aziatische hoornaar is een exotische soort en het beleid inzake de bestrijding van invasieve exoten in onze Vlaamse natuur behoort tot de bevoegdheid van collega Demir. Voor meer informatie hierover kunt u bij haar terecht. Ik denk dat een gecoördineerde aanpak van de problematiek, waarbij ook de lokale besturen betrokken worden, het meest aangewezen is.

Wat betreft de bestuivingsdiensten die worden geleverd ten voordele van de voedselvoorziening, heb ik bijzonder veel vertrouwen in de expertise van onze imkers. Binnen mijn eigen landbouwbevoegdheid loopt op dit ogenblik het Vlaams Bijenteeltprogramma 2020-2022 met daarin een aantal programmapunten, waaronder technische bijstand aan imkersverenigingen, bestrijding van de varroamijt, analyse van honing en bijenwas, herstel van de bijenstand via genetische selectie en tot slot wetenschappelijk onderzoek. In totaal trekken we daar 480.000 euro voor uit om de bijenteelt in Vlaanderen actief te ondersteunen.

U weet dat we tot enkele winters geleden abnormaal hoge sterftecijfers kenden bij onze honingbijen, wat vooral te maken had met de Varroa destructor. Onze imkers toonden zich meesters in het counteren van de varroaproblematiek door elk jaar opnieuw een gehavende populatie honingbijen in een tijdspanne van enkele weken terug op niveau te brengen.

Ook al bevindt de imkerij zich bij ons vooral binnen de vrije tijd- of hobbysfeer, de veerkracht om problemen via goede imkerstechnieken aan te pakken, is enorm. Maar er zijn natuurlijk ook grenzen aan de veerkracht en we moeten proberen te vermijden dat we evolueren naar de situatie van landen waar hele bijenstanden door de hoornaarsplaag werden uitgeroeid.

Collega’s, ik hoop dat jullie merken dat wij zeer alert zijn in het opvolgen van deze problematiek en het nemen van maatregelen. Het feit dat collega Coenegrachts de vraag stelt, toont aan dat er ook bij onze parlementsleden veel interesse is om mee te zoeken naar manieren om de inflatie van de Aziatische hoornaar een halt toe te roepen.

De heer Coenegrachts heeft het woord.

Minister, dank u wel voor het uitgebreide antwoord. Het is inderdaad een geruststelling dat er hard wordt gewerkt om te zorgen dat invasieve bijensoorten worden bestreden. We rekenen daarvoor op de kunde en kennis van onze imkers, die heel groot is. Maar af en toe is er meer nodig. Ik kan alleen maar ‘dank u wel’ zeggen voor uw inzet ter zake.

Mevrouw Grosemans heeft het woord.

Minister, bedankt voor de toelichting. Ik deel ook de bezorgdheid van collega Coenegrachts over die Aziatische hoornaar. Ik las dat ze soms ‘monsterwesp’ wordt genoemd en denk dat ze haar naam inderdaad niet gestolen heeft en dat ze heel wat bijenkolonies in Vlaanderen zou kunnen bedreigen. Als we die nesten onvoldoende verdelgen, zou het kunnen dat die Aziatische hoornaar zich bij ons vestigt en dat zou heel grote gevolgen kunnen hebben, niet alleen voor de bijen die uitgeroeid worden, maar ook voor de fruitteelt. Ik denk dan niet alleen aan schade aan de vruchten maar ook aan de bestuivers die de fruittelers kwijt raken. De honingbijen zijn voor de fruittelers natuurlijk van enorm economisch belang.

Als je gaat zoeken op de website van de Koninklijke Vlaamse Imkersbond – ik had zelf nooit gedacht daar nog eens terecht te komen – dan leer je dat het verdelgen van een nest van zulke Aziatische hoornaars 120 euro kost en dat er de afgelopen jaren tussen de dertig en de veertig nesten waren. Die kostprijs is eigenlijk heel miniem, zeker als je die afweegt tegen de economische impact op de landbouwsector.

Wat ik nog niet heb gehoord – maar misschien heb ik niet goed geluisterd – is waarom die fondsen geschrapt zijn, want die zijn eigenlijk toch heel miniem. Ik ben bang dat, als de overheid daar niet in tussenkomt, mensen die zo’n nest zien het niet zullen melden omdat ze denken dan zelf voor de kosten op te moeten draaien. Mijn vraag is: hoe kunnen we het dat oplossen? Begrijp ik het goed dat u hier misschien een taak weggelegd ziet voor de lokale overheid?

De heer Steenwegen heeft het woord.

Minister, ik wil me aansluiten bij de collega’s. We hebben gisteren in de commissie Leefmilieu nog een debat gehad over de Chinese wolhandkrab, een ander voorbeeld van zo’n invasieve exoot. De conclusie is altijd dezelfde: als we niet op tijd optreden, creëren we een enorm probleem dat enorm veel maatschappelijke kosten met zich meebrengt. Het is dus een kwestie van op tijd te reageren. Ik stel vast – wat natuurlijk een goede zaak is – dat er een systeem is opgezet waarbij vrijwilligers uit allerlei hoeken op zoek gaan naar en alert zijn voor dat soort exoten en de overheid daarover informatie verschaffen zodat er opgetreden kan worden. Ik wil me dus aansluiten bij de collega’s, en een pleidooi houden om toch in te zetten op die vrij lage bestrijdingskosten om die veel hogere maatschappelijke kosten te vermijden.

Minister Crevits heeft het woord.

Dank u wel, collega’s, voor de interesse. Eerst en vooral wil ik reageren op collega Coenegrachts. We hebben vanuit Landbouw een actieprogramma voor de honingbijen, de geteelde bijen, dat we heel fors zullen verderzetten. Ik had begrepen, collega Coenegrachts, dat u geen verdere bijvragen had maar een algemene opmerking maakte.

Collega Grosemans, die nesten van Aziatische hoornaars zijn inderdaad veel groter dan die van de Europese hoornaars. Er zitten ook veel meer wespen in per nest. Ze vatten dan post aan de ingang van bijenkasten en vangen alle bijen die door dat gat passeren. Dat is dus een gruwelijke agressie, als ik zo vrij mag zijn. Wat die fondsen betreft, collega, zijn er vanuit Landbouw en Economie geen fondsen geschrapt. Enkel het tweejarig project om de monitoring te organiseren, loopt dit jaar af, omdat het resultaat gerealiseerd werd, namelijk een website waarop iedereen een melding kan doen. Dat was de bedoeling van het project. Het is collega Demir die nu verder werkt aan de beheerstrategie. Wij hebben dus eigenlijk geen budgetten geschrapt.

Collega Steenwegen, alertheid is voor veel dingen nodig, ook hiervoor. De reden waarom het project Vespa-Watch al een tijd geleden gelanceerd is, heeft men te maken met die alertheid die we hebben. Ik hoop u met het gegeven antwoord ervan te hebben overtuigd dat we bezorgd en alert zijn en dat we alle middelen willen inzetten om te vermijden dat de schade aan onze bijen enorm zou worden. Want schade aan onze bijen betekent schade aan een heel groot systeem, dat weten jullie.

De heer Coenegrachts heeft het woord.

Minister, ik wil u nog bedanken voor het didactisch materiaal. Het is fijn te zien dat er nog zekerheden zijn in het leven en dat de minister prentjes meebrengt om te antwoorden op vragen.

De vraag om uitleg is afgehandeld.