Vraag om uitleg over de antimelkcampagne op bussen en trams van De Lijn

De heer Sintobin heeft het woord.

Voorzitter, in het kader van de YOUCA Action Day zal mijn YOUCA-student Dorian straks de vraag stellen. Ik wil toch zeggen dat de vraag is ingediend op 3 oktober en dat er ondertussen toch wel een en ander gebeurd is. U zult aan de vraagstelling zien dat er eigenlijk al een paar zaken veranderd zijn.

Er is heel wat commotie rond een recente antimelkcampagne op bussen en trams van De Lijn. Op de affiches van BE Vegan staat dat melk dodelijk is voor 150.000 kalfjes per jaar. Dat is voor vele hardwerkende boeren, en zeker voor de melkboeren, een slag in het gezicht. Woedende boeren begrijpen niet dat hun product wordt afgeschilderd als dodelijk.

Onder andere het Algemeen Boerensyndicaat (ABS) nam onmiddellijk contact op met De Lijn om zijn ongenoegen te uiten. De organisatie legde ook een klacht neer bij de Jury voor Ethische Praktijken inzake Reclame (JEP). In een reactie wijst De Lijn er onder meer op dat de campagne van BE Vegan is, niet van de vervoersmaatschappij zelf.

Wat is uw reactie op dit onverkwikkelijke incident?

Vindt u ook dat met deze campagne de melkveesector in een slecht daglicht wordt gesteld?

Bent u van oordeel dat deze campagne van BE Vegan verwijderd moet worden?

Graag vraag ik een toelichting bij de procedure van De Lijn met betrekking tot het voeren van reclame op bussen en trams. Moet de procedure worden aangepast? Hoe kan het dat De Lijn dergelijke campagnes toestaat?

Mevrouw Fournier heeft het woord.

Mijn vraag is ingediend op 4 oktober, een dag later dan mijn collega Sintobin, dus mijn vraag is al iets meer aangepast aan de acties die sinds 3 oktober ondernomen werden.

Lijncom, het dochterbedrijf van De Lijn dat de reclameruimte op de trams en bussen verkoopt, liet weten dat de advertentie ‘melk is dodelijk’ na één dag werd gestopt, in onderling overleg met adverteerder BE Vegan.

Nauwelijks één dag reden trams rond met een affiche waarop een glas melk en een druppel bloed stonden afgebeeld. De campagne werd door velen als wansmakelijk aangevoeld, niet het minst door de boeren, en terecht.

Ik heb grote vragen bij die berichtgeving. Nog maar enkele maanden geleden, begin 2019, hebben we in de plenaire vergadering gediscussieerd over advertenties van De Lijn. De vorige minister was toen duidelijk: “Reclame bij De Lijn kan niet indien het gaat om politieke partijen, om religieuze of filosofische boodschappen of om geneesmiddelen. Reclameboodschappen die niet conform de regelgeving van de Jury voor Ethische Praktijken inzake reclame (JEP) zijn, kunnen niet.”

Het mag duidelijk zijn dat deze campagne ernstige vragen oproept. Daarom heb ik de volgende vragen voor u, minister. Welk protocol gebruikt De Lijn om advertenties te beoordelen? Is dat nog altijd hetzelfde? Welke fouten zijn er hier eventueel bij gemaakt? Op welke manier stuurt De Lijn de beoordeling van campagnes bij? Waarom worden de advertenties bij De Lijn niet strenger gecontroleerd op de regelgeving van de JEP?

Minister Peeters heeft het woord.

Dank u wel voor de vragen, collega's.

De campagne ‘Melk is dodelijk’ heeft inderdaad één dag op de bussen gehangen. De besproken campagne was een campagne van de organisatie BE Vegan, een organisatie die reclame maakt voor plantaardige melk. Het was dus zeker geen campagne van De Lijn zelf.

De reclamecampagne werd geboekt via Lijncom, dat weliswaar voor 100 procent een dochter is van De Lijn. Lijncom zorgt voor de verkoop van reclame op de voertuigen van De Lijn en heeft zelf een deontologische code. U vindt die terug op de website www.lijncom.be.  Op basis van die deontologische code had Lijncom deze campagne van BE Vegan misschien toch wel vooraf kunnen weigeren.

Ik zal u kort even meegeven wat er in die code te lezen staat: “Boodschappen, diensten of producten waarvan de oorsprong en/of de bedoeling dubieus zijn. (…) De Lijn kan alle publiciteit weren, die haar strijdig zou lijken met de wet, de openbare orde of de goede zeden of die het openbaar vervoer zou schaden of de smaak van het publiek vanuit esthetisch en ethisch standpunt zou kunnen kwetsen.” Op basis van die bepaling zou Lijncom dus misschien al vooraf hebben kunnen beslissen om de campagne van BE Vegan niet toe te laten.

Dat heeft men niet gedaan, maar vanwege de commotie die nadien onmiddellijk is ontstaan over de campagne – en dat staat ook omschreven in de voorwaarden van Lijncom – heeft men toch beslist om de campagneboodschap onmiddellijk te laten verwijderen. Wij hadden dat ook gevraagd. Wij hebben onmiddellijk zelf contact opgenomen met De Lijn. De Lijn heeft dan ook onmiddellijk Lijncom gecontacteerd met de vraag om het nodige te doen en dat is dus ook gebeurd, vandaar dat de campagne maar één dag te zien was op de bussen en de trams.

Sommigen ervaren deze campagne inderdaad als kwetsend, als polariserend, en alleszins als niet sympathiek voor de landbouwsector en dus werd ze wel degelijk verwijderd. Inmiddels hebt u kunnen vernemen dat ook de JEP zich meestal uitspreekt over campagnes, als daar een aantal opmerkingen over zijn en als men zegt dat die echt niet kunnen. De JEP heeft inzake de BE Vegan-campagne inmiddels een voorlopige uitspraak gedaan, op 11 oktober. We lezen op de website van JEP: “In deze context is de Jury derhalve van oordeel dat de reclame geen categorie van personen denigreert en evenmin in strijd is met de JEP-regels inzake de afbeelding van de mens of met de verschillende punten van de JEP-regels inzake niet-commerciële reclame.”

Uit dat alles kunnen we afleiden dat het goed is dat er niet alleen de JEP is, maar dat een organisatie als Lijncom zelf ook een deontologische code heeft en zelf ook onmiddellijk optreedt, als ze vaststelt dat er heel wat commotie of deining ontstaat rond een bepaalde campagne. Ik denk dat ik daarmee de vraag beantwoord heb.

De heer Sintobin heeft het woord.

Voorzitter, minister, vandaag zitten hier heel wat jongeren. Ik ben iets ouder. (Opmerkingen. Gelach)

Iets, collega Janssens. Ik ben opgegroeid met de slogan ‘Melk, goed voor elk.’ En ‘Melk. De witte motor.’

Ik heb respect voor ieders mening, ook die van BE Vegan. Mij is het allemaal om het even. Iedereen mag zijn overtuiging hebben.

Maar ik vind het wel een beetje eigenaardig. U zegt dat de campagne maar één dag heeft gelopen, maar dat de schade natuurlijk wel wat groter is dan de impact van één dag voor de land- en tuinbouwsector en de melkveesector in het algemeen.

Ik begrijp het eigenlijk niet goed. U verwijst naar de JEP-uitspraak. Tot daar aan toe. Maar u verwijst ook naar de deontologische code van Lijncom. En u zegt zelf dat, op basis van die deontologische code, de advertentie beter zou zijn geweerd. Dus is mijn vraag aan u: wie beslist feitelijk om zo’n advertentie al dan niet toe te laten? Ik kan mij moeilijk voorstellen dat dat één persoon is. Misschien is het iemand die lid is van BE Vegan en die zegt: het is het moment, we lanceren die campagne.

Ik bedoel maar: er moet toch een zekere unanimiteit zijn bij een aantal personen die een campagne aan de deontologische code aftoetsen.

Nogmaals, ik vind het bijzonder spijtig dat ik deze kwestie vandaag opnieuw ter sprake moet brengen, want het brengt alles opnieuw in de actualiteit. Maar in de toekomst kan die deontologische code misschien strikter worden toegepast en kan er worden nagegaan of we toch een zeker beslissingsniveau kunnen hanteren zodat dergelijke zaken niet meer voorvallen.

Ik dank Dorian Van Cleuvenberge trouwens voor het innemen van hetzelfde standpunt.

Mevrouw Fournier heeft het woord.

Voorzitter, minister, het is goed dat Lijncom een deontologische code heeft. Maar er is iets wat ik me afvraag. Zoals de collega ook al zei, wordt die deontologische code niet nauwgezet opgevolgd. Na één dag hebben ze, aan de hand van die deontologische code, beslist om die reclame te verwijderen. Maar eigenlijk had die reclame nooit geadverteerd mogen worden op de trams en de bussen.

Want dit is niet de eerste keer. Ik verwijs naar de discussie van begin dit jaar. In 2016 liep er een campagne ‘Ik ben zwanger, wat nu?’ Die campagne bleek van een antiabortusbeweging te zijn. Daar waren ook veel vragen rond. En in 2017 was er een reclame op De Lijn in verband met kansspelen. Toen bleek dat die mensen geen vergunning hadden in België, maar wel in Nederland. Dat was ook illegaal.

En nu is er dan die antimelkcampagne. Ik stel me daar wel heel grote vragen bij.

De Lijn wordt nog altijd heel zwaar gesubsidieerd door Vlaanderen. Reclame op bussen en trams van De Lijn wordt dan ook geassocieerd met Vlaanderen. Ik vind dat dergelijke zaken niet kunnen. Wij moeten veel meer neutraliteit uitstralen, ook op die bussen. En we moeten de controversiële reclames zeker niet gaan opzoeken.

Minister, ik hoop dat die deontologische code eventueel wordt herbekeken of op zijn minst toch goed wordt toegepast, zodat we dergelijke zaken niet meer kunnen terugvinden in reclamecampagnes van een overheidsdienst – als ik dat zo kan zeggen.

De heer Keulen heeft het woord.

Minister, je zou van op een zekere afstand kunnen zeggen: ‘Och, het heeft één dag gelopen. Het is een storm in een glas water. Laten we er niet te veel ophef over maken.’

Maar eigenlijk gaat het over iets vrij fundamenteels. We hebben het meegemaakt in 2016. Toen was het onze voormalige goede collega Mathias De Clercq die een fel betoog heeft gehouden over de campagne over ongeplande zwangerschap en dat je dan niet meteen aan abortus moet denken.

Wat is eigenlijk het probleem? En dat is net wat de mensen bij de JEP niet in rekening brengen. Het probleem is dat, vanaf het ogenblik dat iets wordt geadverteerd op een zogenaamde overheidsdrager, waarvan de belastingbetaler de financierder is en de overheid de organisator, wij dat bijna de facto, in de geesten van de bevolking, goedkeuren. Dat is, bij manier van spreken, onze visie. Er wordt daardoor bijna een waardeoordeel uitgesproken. Feitelijk is dat niet het geval, formeel ook niet. Dat is ook waarom uw voorganger, Ben Weyts, toen heeft gezegd dat De Lijn moet wegblijven van alles wat enigszins politiek, filosofisch, levensbeschouwelijk of op een andere manier gekleurd is. De Lijn is niet zomaar een informatiedrager waar God en klein Pierke op kunnen adverteren.

Want ik ben er zeker dat er geen probleem is wanneer men die campagne laat lopen bij commerciële partners omdat zij niet zitten met diezelfde overweging. Wij zijn de overheid, en de facto geldt voor een overheid meer dan voor andere actoren in de samenleving – en dat meen ik als geharnaste liberaal – dat men alles wat wettelijk mogelijk is, daarom niet mutatis mutandis moet doen. Dat is toch het devies van een overheid. Wij moeten de stabiliserende factor zijn.

Dat de veganistische beweging reclame wil maken, is haar goed recht, maar een overheid moet opletten dat ze niet terechtkomt in de rol van wat men in het Frans ‘partie prenante’ noemt. Dan wordt men bijna betrokken partij of wordt men als het ware in het kamp geschoven van die mensen. Dat is iets waar men heel voorzichtig mee moet zijn. Naast het feit dat het maar een dag heeft geduurd, vind ik het symbolisch belangrijk omdat we dat debat hebben gevoerd. Die gevoeligheid moet men hebben wanneer men voor Lijncom werkt. Wanneer men dat louter bekijkt als een manier om de dotatie te versterken, dan zullen we meer van die uitschuivers meemaken, terwijl het principe eigenlijk zeer eenvoudig is: houd je weg van politieke, religieuze en ideologisch geladen boodschappen, en dan hoeft dit niet te gebeuren.

De heer Maertens heeft het woord.

Het is goed dat De Lijn campagnes kan ondersteunen en daar inkomsten uit genereert. Wij willen allemaal dat de kostendekkingsgraad van De Lijn stijgt, onder andere door inkomsten uit reclame. Natuurlijk brengen incidenten als dit nogal wat imagoschade met zich mee. Zij brengen heel wat te weeg, ook bij de burger. Ik sluit me op dat vlak aan bij de heer Keulen dat het ook voor de mensen niet altijd duidelijk is wie nu precies die overheid is. Voor de mensen zijn De Lijn, de steden en gemeenten, VDAB de overheid. Wanneer zich een probleem voordoet, dan is daar een gevolg voor de overheid in brede zin. Dat moeten we vermijden.

Het is niet de eerste keer dat een dergelijk incident zich voordoet - mevrouw Fournier verwees er al naar. De neutraliteit van de overheid moet vooropstaan. Wij hebben dat in het regeerakkoord ingeschreven wanneer het gaat over loketfuncties, maar eigenlijk kunnen we dat in essentie ook doortrekken naar publiciteit op dragers van diezelfde overheid: neutraliteit inzake geloofsovertuiging, levensbeschouwing, syndicale voorkeur, politieke voorkeur enzovoort.

Minister, wie beslist daarover? De heer Sintobin heeft deze vraag ook al gesteld.  Wanneer men iets moet beslissen als medewerker, ambtenaar, diensthoofd, kan men niet altijd met zekerheid zeggen welke beslissing men moet nemen. En dan gaat men meestal te rade bij iemand die advies kan geven. Vandaar mijn vraag: is er een adviesmogelijkheid voor de medewerkers of dienst die daarover moet oordelen? Dat lijkt me belangrijk, want zoals in het dagelijkse leven en in de politiek kan men in dergelijke zaken maar het best ellebogen hebben en het evenwicht bewaren. Ik wil ook benadrukken dat medewerkers trainingen over de deontologische code kunnen volgen zodat dergelijke jammerlijke incidenten in de toekomst kunnen worden vermeden.

De heer Ceyssens heeft het woord.

Minister, toen ik deze campagne voor het eerst zag, moest ik tot tweemaal opnieuw kijken omdat ik me niet kon voorstellen dat een dergelijke campagne in een bus of tram mogelijk is. Tenzij ik het grondig mis heb, ervaar ik melk nog altijd als een van de gezondste landbouwproducten. Bovendien wordt die in Vlaanderen op de voor het milieu en voor het dierenwelzijn vriendelijkste manier voortgebracht. Die inspanningen die onze melkveehouders in Vlaanderen leveren, zijn top in vergelijking met de rest in Europa. En die melkveehouders die dagelijks al die inspanningen leveren, zien dan de bussen die ze meebetalen, met een dergelijke reclamecampagne rondrijden.

De afbeeldingen zijn na een dag weggehaald, maar van de afgelopen reclamecampagnes is dit een van de campagnes die de meeste mensen hebben bereikt. Eerst heeft dit een dag op bussen en trams gehangen en vervolgens is er nog de heisa nadien geweest. Bij BE Vegan zal het wel luiden dat de operatie geslaagd is en dat dit eens in the picture is gezet.

Ik begrijp het niet. Er is een protocol in verband met filosofische boodschappen en dergelijke. Dit lijkt me glashelder. Ik heb één vraag nog niet gesteld. Hoe zal er, los van het protocol en dergelijke, voor worden gezorgd dat dit niet meer gebeurt? Als iemand hier met gezond verstand naar kijkt, zegt hij toch dat dit niet kan.

Minister Peeters heeft het woord.

Het is alleszins duidelijk dat ik niet heb gevraagd om die campagneboodschap op de bussen en de trams te plaatsen. Ik denk dat iedereen het erover eens is dat dit een wansmakelijke campagne was.

Mijnheer Sintobin, ik ken u uit de commissie Landbouw. We hebben altijd duidelijk geweten dat het Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing (VLAM) ook specifieke campagnes ten behoeve van meer melkgebruik voert. Ik denk dat we daar allemaal achterstaan en dat we het er allemaal over eens zijn dat deze campagne wansmakelijk is.

Ik heb al naar de deontologische code verwezen. Ik heb dan ook onmiddellijk het initiatief genomen om contact met De Lijn op te nemen. De Lijn is een extern verzelfstandigd agentschap met een eigen directie en een eigen raad van bestuur. Ik heb De Lijn gecontacteerd met de mededeling dat dit niet kan en met de vraag om de campagne stop te zetten. De Lijn is hierop ingegaan, maar het is een dochtermaatschappij, Lijncom, die voor al de advertenties op bussen en trams instaat.

Lijncom heeft een deontologische code. Ik vind dat op basis van die deontologische code voorafgaandelijk had kunnen worden beslist dat deze advertentie niet zou worden toegelaten. Het is echter voor interpretatie vatbaar. Ik heb het advies van de Jury voor Ethische Praktijken inzake Reclame (JEP) gelezen. De JEP vindt deze campagne niet denigrerend. Dat is het een versus het ander.

De schade is er misschien al omdat er zo veel commotie is ontstaan en omdat er hieraan zo veel aandacht is besteed. Indien ik de deontologische code lees, denk ik dat voorafgaandelijk had kunnen worden beslist dat dit niet moest gebeuren. We zullen De Lijn opnieuw vragen hoe dit in de toekomst kan worden vermeden. De Lijn moet er alleszins voor zorgen dat het geen polariserende of denigrerende campagnes zijn. Aangezien dit in het verleden al verschillende keren is gebeurd, moeten we ervoor zorgen dat dit in de toekomst niet meer gebeurt.

Mijnheer Maertens, er is hier gesuggereerd om hiervoor eventueel een adviescommissie op te richten. Ik kan die suggesties enkel aan De Lijn doorgeven. U hebt terecht opgemerkt dat De Lijn middelen zoekt, omdat het de bedoeling is de kostendekkingsgraad zo goed mogelijk te krijgen. De Lijn heeft volkomen het recht om die middelen te zoeken door advertenties op de bussen te laten plaatsen. We zullen De Lijn de boodschap geven dat in de toekomst goed moet worden overwogen welke boodschappen al dan niet toelaatbaar en maatschappelijk aanvaardbaar zijn. Zo kunnen we dergelijke problemen in de toekomst vermijden.

De heer Sintobin heeft het woord.

Minister, we kennen elkaar inderdaad van de commissie Landbouw. In dat opzicht ben ik natuurlijk tevreden dat u de dag na de start van de commotie contact met De Lijn hebt opgenomen en dat deze campagne na een dag van de bussen en de trams is verwijderd.

Mijnheer Keulen, ik ben het er niet mee eens dat dit een storm in een glas water is. De schade aan de sector is heel wat groter dan u denkt. De campagne loopt online trouwens nog altijd.

Mijnheer Ceyssens, u hebt gelijk. Het feit dat we er hier over debatteren en er zo veel aandacht aan schenken, zorgt er waarschijnlijk voor dat BE Vegan de operatie geslaagd vindt.

Maar het is natuurlijk onze taak om ervoor te zorgen dat dit in de toekomst niet meer gebeurt. Als ik u en collega Maertens echter hoor, dan vrees ik dat De Lijn inderdaad gewoon op zoek gaat naar extra inkomsten en dat dat net de reden is waarom men losjes omspringt met de deontologische code. Men ziet dat dan als een extra bron van inkomsten.

Ik heb in feite geen antwoord gekregen op mijn vraag over hoe die besluitvorming tot stand komt. Wie beslist uiteindelijk om die campagne toe te laten? Zowel ik als collega Ceyssens gaven het al aan: toen de campagne verscheen, hebben we ze twee keer moeten bekijken. Ik moest ook eerst de begeleidende tekst lezen, om te begrijpen wat de eigenlijke boodschap was. Ik kan mij voorstellen dat dat bij de verantwoordelijken van Lijncom niet anders was.

Het gaat er bij mij echt niet in dat een dergelijke campagne werd toegelaten, zeker als je weet dat er ook in het verleden al kritiek was op bepaalde campagnes. Ik hoop dat we hier in de toekomst geen vragen meer over hoeven te stellen.

Mevrouw Fournier heeft het woord.

Als ik het zo hoor, dan rust er heel veel hoop op uw schouders, minister. De vorige vraagstellers hadden het al over hoop, en ook nu hopen we dat u deze problematiek ter harte zult nemen. Al doet u dat ook wel, want uw standpunt is heel duidelijk.

Er zullen stappen moeten worden gezet richting Lijncom, zodat zij hun deontologische code nauwgezet volgen. Dit is nu immers al het derde incident in drie jaar tijd en dat is van het goede te veel. De hoop ligt dus bij u. We hopen dat u stappen zult ondernemen. Zo hoeven we de komende vijf jaar niet meer opnieuw over dergelijke zaken te discussiëren. Het is niet omdat De Lijn moet zorgen voor extra inkomsten, dat dergelijke campagnes door de beugel kunnen.

De vragen om uitleg zijn afgehandeld.