Zijn er nog tieners en twintigers die smuisteren, de aardappelen in hun bord prakken met de saus van gebakken vlees? Bart Nemegheer (51) van de Aardappelhoeve in Tielt kijkt bedenkelijk. Hij ziet het bij zijn eigen kinderen: de smuisteraar is een uitstervend ras. ‘De verkoop van tafelaardappelen daalt al jaren. Jongere generaties willen niet meer schillen.’ (Zie grafiek)
Het verschil tussen 65-plussers en dertigers is inderdaad groot: eten oudere generaties nog 30 kilo aardappelen per persoon per jaar, dan is dat voor dertigers amper 17 kilo. Gezocht naar een oorzaak van ‘de val van de tafelpatat’ denkt het Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing (Vlam) vooral aan enkele moeilijk uit te roeien misvattingen: dat aardappelen ouderwets en minder verfijnd zouden zijn, dikmakers bovendien (zie Factcheck) en dat de bereiding tijdsintensief is. Maar het Vlam merkt natuurlijk ook dat we in ons bord massaal afgestapt zijn van het triumviraat aardappelen-vlees-groenten. Het mag allemaal wat gevarieerder en spannender.
Onze culinaire zucht naar variatie is de aardappelsector niet ontgaan. Vroeger konden we sober kiezen tussen een bloemige (Bintje) en vastkokende soort (Nicola en Charlotte), vandaag maken nieuwe rassen al 60 procent uit van het marktaandeel. ‘Toen ik in 2004 met de Aardappelhoeve startte, hadden we vijf aardappelsoorten’, vertelt Bart Nemegheer. ‘Vandaag hebben we 25 rassen. Sommige telen we exclusief zoals de Laurette voor Colruyt: een aardappel met een notensmaak.’
Een opvallende nieuwkomer is de bataat of ‘zoete aardappel’. Het Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt (PCG) startte in 2016 met een verkennende proef en een jaar later met een vierjarig project in samenwerking met het Interprovinciaal Proefcentrum voor de Aardappelteelt (PCA). ‘Sindsdien krijgt de teelt een boost in Vlaanderen’, vertelt Annelien Tack van het PCG. ‘Twee jaar geleden hadden we weet van minstens tien telers, goed voor zo’n tien hectare, vorig jaar waren het er al zeker 25 met samen ruim veertig hectare. De laatste maanden krijgen we veel geïnteresseerde vragen en we verwachten dat de teelt uitbreidt.’
Al blijft het voorlopig kleinschalig. Ter vergelijking: de klassieke aardappelteelt in België bedraagt vandaag 95.000 hectare. Het merendeel daarvan is bestemd voor de industrie om te verwerken tot frieten en chips.
De bataat komt oorspronkelijk uit Centraal- en Zuid-Amerika, maar wordt vandaag geteeld in heel Amerika, Afrika, Azië en Zuid-Europa. Dat het nu ook mogelijk is in West-Europa en België, is goed nieuws voor de voetafdruk. Ook al omdat de bataat weinig ziektegevoelig is, waardoor hij amper pesticiden vraagt.
Al blijft het nog jaren pionieren en onderzoeken vooraleer grootschalige teelt in ons land mogelijk zal zijn, klinkt het zowel bij het PCG als bij de Aardappelhoeve. ‘Net zoals destijds bij maïs moeten we zoeken naar rassen die goed gedijen in ons klimaat’, zegt Nemegheer. ‘Het moet rendabel blijven. De opbrengst bij aardappelen is zo’n zestig ton per hectare tegen 100 tot 150 euro per ton. Voor de bataat is dat tot 750 euro per ton, maar de opbrengst per hectare is half zo hoog. Bovendien vraagt de bataat om nieuwe investeringen, bijvoorbeeld om ze te kunnen bewaren. Zo moet een zoete aardappel curing ondergaan: je moet ze tot dertig graden verwarmen met een luchtvochtigheid van 90 procent. Zo hard je de schil af en als je de bataat vervolgens niet wast, kun je ze tot een jaar bewaren.’
Nemegheer merkt dat de oranje kleur en de iets zoetere smaak van de bataat vooral jongere generaties aantrekken, iets wat ook Heidi Goovaerts, marketingmanager bij de diepvriesgroentefabrikant Ardo opvalt. Ardo produceert nu ook diepvriesfrieten van zoete aardappel. ‘We hadden al wortel- en pastinaakfrieten’, zegt Goovaerts, ‘maar zagen in de bataat een nieuwe kans. We geven geen cijfers over de verkoop, maar zien ze wel stijgen.’
Voor een andere kleur en smaak willen we dus toch nog het schilmes bovenhalen, want net als de aardappel moet de bataat worden geschild. Nemegheer knikt, maar maakt zich verder geen illusies. ‘Binnen tien jaar koopt niemand nog een zak aardappelen van vijf kilo. Weet je waar iedereen nu storm voor loopt?’ Hij haalt er een aluminium schaaltje bij. ‘Kleine aardappelen, gewassen en voorverpakt. Alleen nog het zakje met kruidenolie erover en in de oven of de microgolf schuiven. Voor de generatie ex-patattenschillers.’
Bataat, snackgroenten, avocado: steeds meer consumenten keren hun winkelkar richting gezond, duurzaam en lokaal. En de sector keert mee. Elke vrijdag kijkt Sarah Vankersschaever in uw winkelkar en gaat op zoek naar het verhaal of de kwestie achter een product.
Heeft u een vraag over voeding? Mail ze naar Sarah.Vankersschaever@standaard.be. U vindt het antwoord elke woensdag op dS Online en in dS Avond.
Korte biografie van de bataat
‘De bataat en de klassieke aardappel zijn plantkundig niet aan elkaar verwant’, zegt Kurt Cornelissen van het Interprovinciaal Proefcentrum voor de Aardappelteelt. ‘We vermijden daarom liever de naam zoete aardappel.’ De bataat is een knolvormige wortel en behoort tot de windefamilie. De aardappel behoort tot de nachtschadefamilie.
De bataat is een van de tien meest geteelde gewassen wereldwijd, naast onder meer rijst, tarwe en maïs. Het is een van de belangrijke voedingsmiddelen in ontwikkelingslanden.
