De melkveehouderij is een belangrijke producent van methaan (CH4). Dit gas ontstaat vooral bij de vertering van het voeder in de pens en is een sterk broeikasgas. Het opwarmend vermogen is 28 maal sterker dan CO2, maar het verdwijnt na 12 jaar uit de atmosfeer. Reductie van de uitstoot ervan heeft dus snel een positief effect op het klimaat. Niet enkel voederstrategieën en -additieven, maar ook het management op het melkveebedrijf kan de uitstoot gevoelig beperken. De bijbehorende winst in melkproductie en efficiëntie bieden bovendien ook belangrijke economische voordelen. Dat blijkt uit een demoproject van ILVO, Inagro en Hooibeekhoeve in opdracht van het Departement Landbouw en Visserij (‘Doelgericht verlengen van levensduur melkvee’). Daarin werd berekend hoe de methaanuitstoot wijzigt als de vaarzen op jongere leeftijd afkalven, de koeien langer meegaan of de productiviteit per koe verhoogt.
Metingen per dier en in groep
ILVO doet al bijna 10 jaar onderzoek naar de methaanuitstoot van rundvee en de mogelijkheden om deze te reduceren. De uitstoot van jongvee en lacterend melkvee wordt nauwkeurig geregistreerd in gasuitwisselingskamers (GUK’s). Het gaat daarbij om de uitstoot van individuele dieren, die de klok rond gemeten wordt in gesloten meetkamers. Daarnaast monitort ILVO de methaanuitstoot bij lacterende en droge koeien ook in groep, met 2 GreenFeeds (specifieke meetapparatuur) in de onderzoeksstal. Tijdens elk bezoek aan die GreenFeeds (4 tot 6 keer per dag), die de koeien graag bezoeken omdat ze er krachtvoeder krijgen, wordt de uitstoot van methaan en koolstofdioxide (CO2) gemeten.
Methaanuitstoot neemt toe tijdens lactatie (omdat voederopname stijgt)
De methaanuitstoot van een rund wordt gedreven door de fermentatie van ruwvoeder in de pens. Bij deze fermentatie door de pensflora komt waterstofgas (H2) vrij dat met CO2 verder wordt omgezet tot methaan. Tijdens de eerste levensmaanden van het rund is de uitstoot nog beperkt aangezien er nog niet veel ruwvoeder opgenomen en verteerd wordt. Een kalf van 4 maanden stoot gemiddeld 35 g methaan per dag uit. Op een leeftijd van 18 maanden is de uitstoot al 237 g per dag. Op basis van de gemeten emissies wordt de totale uitstoot voor een vaars van 0 tot 26 maand geschat op 133 kg methaan. Eens in lactatie neemt de voederopname sterk toe en verhoogt het pensmetabolisme. Dit resulteert in een hogere methaanuitstoot. Bij een productie van 27 kg melk per dag – het Vlaamse gemiddelde – wordt gemiddeld 450 g methaan per dag uitgestoten. Voor droogstaande koeien valt de uitstoot terug tot 350 g per dag.
Jonger afkalven
De uitstoot van methaan neemt sterk toe naarmate een vaars ouder wordt. Afkalven op jongere leeftijd levert dus een gevoelige reductie op van de totale uitstoot tijdens de opfok. Een verlaging van de afkalfleeftijd van 26 naar 24 maanden komt overeen met een reductie van de methaanuitstoot met ca. 13 % per afgekalfde vaars. Als de afkalfleeftijd zou vervroegen van 28 naar 22 maanden, vermindert de uitstoot van methaan zelfs met 33 % per vaars.
Omgerekend levert de verlaging van de afkalfleeftijd van 26 tot 24 maanden – op een bedrijf met 80 stuks jongvee per 100 melkkoeien en een veestapel met een productie van gemiddeld 27 kg melk per dag (zowat het Vlaamse gemiddelde) – een reductie op van 3,1 % van de totale methaanuitstoot (Figuur 1). Verlaagt de afkalfleeftijd in dezelfde omstandigheden van 28 naar 22 maanden, dan wordt de totale methaanuitstoot zelfs met 8,8 % gereduceerd.
Bovendien is het ook economisch interessant om de afkalfleeftijd te vervroegen, omdat de beschikbare productiefactoren (arbeid, grond, kapitaal en management) efficiënter kunnen worden ingezet. Volgens de Jonkos-tool (Verantwoorde Veehouderij) betekent de verlaging van de afkalfleeftijd van 26 tot 24 maanden een besparing van 124 € per afgekalfde vaars (exclusief arbeid).
Meer melk
Naarmate een koe productiever is (hogere melkproductie per dag), neemt ze ook meer voeder op. Deze hogere voederopname leidt tot een hogere uitstoot van methaan. Toch is deze evolutie interessant. De efficiëntie van de melkproductie verbetert immers, waardoor de methaanuitstoot per kg geproduceerde melk verlaagt. Dit werd ook door internationale onderzoeken bevestigd. Als de productiviteit per koe toeneemt met 3 kg melk van 27 tot 30 kg melk per dag, stijgt de totale methaanuitstoot per koe met gemiddeld 3 %, maar daalt de uitstoot per kg melk met maar liefst 8,4 % (Figuur 1).
Een verhoging van de productiviteit betekent vaak ook een belangrijke verhoging van de rendabiliteit. Als het voeder efficiënter wordt omgezet in melk vergroot de marge voor de melkveehouder.
Minder jongvee
Jaarlijks minder melkkoeien vervangen heeft een positief effect op verschillende aspecten van de bedrijfsvoering. Zo is er bijvoorbeeld minder jongvee nodig. Hierdoor komt grond en arbeid beschikbaar om elders in te zetten en wordt de methaanuitstoot door jongvee op het bedrijf verlaagd. Als het gemiddeld vervangingspercentage kan teruggedrongen worden van 30 naar 25 %, dan kan de jongveestapel afgebouwd worden van 80 tot 67 %. Als we rekening houden met 5 % jaarlijkse uitval en enige marge, blijft op die manier nog voldoende jongvee over om de reforme melkkoeien te vervangen. De reductie van de methaanuitstoot die zo gerealiseerd kan worden bedraagt 3,6 % per kg melk voor het hele bedrijf.
Oudere koeien
In de praktijk werken veel melkveehouders aan een verhoogde langleefbaarheid van hun melkveestapel. Dit resulteert in de combinatie van beide bovenstaande scenario’s. Oudere koeien geven immers gemiddeld meer en efficiënter melk en door de lagere vervanging kan het bedrijf met minder jongvee rondkomen. Als we 5 % minder vervangen en de productie per koe stijgt hierbij met 3 kg per koe per dag, dan kunnen we de methaanuitstoot van de veestapel heel wat verlagen. Een overzicht van de wijzigende parameters zien we in Tabel 1. De uiteindelijke reductie van de methaanuitstoot bedraagt 1,5 % voor de totale veestapel. Houden we rekening met de stijging van de dagelijkse productie met 3 kg, dan komen we op een verlaging van de methaanuitstoot met 11,7% per kg melk (Figuur 1). Dit is een duidelijke verbetering op ecologisch vlak die bovendien ook op economisch vlak positief is.
Conclusie
De verschillende doorgerekende scenario’s illustreren duidelijk dat er door combinatie van meerdere technieken en strategieën kan worden gewerkt aan een reductie van de methaanuitstoot bij de productie van melk. Een meevaller is dat heel wat ingrepen ook op economisch vlak een positief effect hebben. Voor een wakkere melkveehouder levert werken aan een milieuvriendelijke productie dus ook nog aardig wat geld op.
